On 5 September 2017, two paramilitary men shot Obillo Bay-ao, a 19-year old Manobo youth from Talaingod town, Davao del Norte. He was a Grade 6 student of the Salupongan Ta’Tanu Igkanugon Learning Center (STTLC), an alternative school for Lumad children in Talaingod. He was rushed to the hospital but died that same night.

Bay-ao was the latest victim of extrajudicial killings perpetrated against Indigenous Peoples all over the country. The Lumad, in particular, have in recent years also experienced a severe government crackdown on Indigenous schools that has threatened the education of thousands of Lumad children.

President Rodrigo Duterte, who also hails from Mindanao, has publicly criticized the killings of the Lumad when he was still mayor of Davao City. During his inaugural speech, he promised to initiate a peace process that would ease back on militarization of Indigenous communities.

But just one year after his inauguration, the supposedly sympathetic Duterte has already turned back on his promises.

The Lumad in the Philippines

There are over 11 million Indigenous Peoples in the Philippines, which translates to at least 11% of the population of the country, according to the National Commission on Indigenous Peoples (NCIP). Almost 60% of them live in Mindanao and are collectively known as Lumad. They are composed of 18 tribes which include the Manobo, Mandaya, B’laan and Subanen peoples.

The Philippines is a country rich in mineral resources, estimated in 2015 to be about USD 1 trillion worth of untapped mineral reserves in Mindanao alone. Most of these can be found within Lumad ancestral lands. Previous administrations have made extraction of these minerals a national priority with the enactment of the Mining Act of 1995 and President Benigno Aquino III issuing Executive Order 79 (EO 79) in 2012.

The Mining Act allowed for large-scale foreign investments in the mining sector while EO 79 gave the national government a final say in approving applications for mining permits.

Liguasan Marsh, which is part of the ancestral domain of the Moro peoples in Mindanao, holds a large reserve of natural gas worth hundreds of billions of dollars. Some of the largest dams in the Philippines have also been or are currently being constructed in the island as well, including the Pulangi V dam, which threatens to displace thousands of Indigenous Peoples from their ancestral lands and would destroy their means of livelihood and way of life.

Despite these rich natural resources, many Lumad and other Indigenous Peoples in the Philippines remain mired in poverty. Violations against their rights are also commonplace. Indigenous Peoples’ rights are supposedly protected by law in the Philippines through the Indigenous Peoples’ Rights Act of 1997 (IPRA).

The Philippines is also party to the Universal Declaration on the Rights of Indigenous Peoples (UNDRIP). Though the IPRA and the UNDRIP are supposed to ensure Indigenous People’s right to self determination and control over their ancestral lands, the fact is that they still suffer from exploitation, grave human rights abuses, and lack of access to basic social services like health and education.

 The right to education is a globally recognized fundamental right and is seen as a “multiplier” right because it helps enable people to experience and fulfill other rights that they should enjoy as human beings. Education is also seen as a means to break the cycle of poverty and better one’s condition. An educated populace benefits nations in general as it leads to greater productivity, people making more informed choices, and more stable societies.

In the Philippines, although the government allocation for primary and secondary education has been increasing since 2013, only seven out of 10 children who enroll in primary school will complete it while only four out of these seven will finish secondary school. Many children have no access to education to begin with.

According to Minority Rights Group, an international organization that focuses on securing the human rights of ethnic, national and gender minorities, the majority of out-of-school children in the world are Indigenous.

The Lumad and other Indigenous Peoples in the Philippines face many challenges on accessing education. Government officials usually do not take into consideration the specific needs and interests of Indigenous Peoples when formulating policies. Also, Indigenous Peoples are more often than not the last to receive basic social services from the government, severely limiting opportunities for Indigenous children.

Poverty is one of the main reasons why Indigenous parents are discouraged from sending their children to school. In 2015, 26.3% of the country’s population lived below the poverty line, while 12.1% of the population lived in abject poverty and have to survive with less than USD 1 per day. Indigenous peoples make up a large bulk of those living in poverty. Many parents have to divide what little money they have for food, health and education needs of the family, with food often taking priority in household spending.

Indigenous children who do attend school, on the other hand, often have to endure walking many kilometers or crossing dangerous rivers and mountainous areas, exposing them to risks during travel. In addition, they often face deeply-entrenched discrimination in an education system that is not particularly responsive to the cultural needs and sensitivities of Indigenous children, who are often treated as outsiders, outcasts, and second-class citizens.

Alternatives

Because of these difficulties and continuing government neglect for the needs of Indigenous Peoples, the Lumad turned to the church and NGOs to ask for assistance so their children can get an education.

The Alternative Learning Center for Agricultural and Livelihood Development (ALCADEV) one of the pioneers in providing education to Indigenous children, was founded by Lumad organizations Kahugpungan sa mga Lumad sa Surigao del Sur (KALUNASS) and the Malahutayong Pakigbisog Alang sa Sumusunod (MAPASU) in 2004. ALCADEV set up an alternative learning system to provide secondary education to  Indigenous youth in the hinterlands of the Caraga region in northeast Mindanao, the southernmost major island in the Philippines. ALCADEV provided “education relevant to their (Lumad’s) needs” and taught the children to use the education they received to help their tribes and communities. Since its founding, ALCADEV’s students have achieved almost 100% passing rate for government equivalency exams that would pave the way for them to attend college.

The Center for Lumad Advocacy and Services (CLANS) started out as a non-government organization that partnered with the B’laan people in implementing a sustainable agriculture program for residents of Malapatan town, Saranggani in 2007. CLANS staff learned through their immersion in the community that the B’laans of the village did not know how to read or write.

Community leaders then asked assistance from CLANS staff in providing education to the B’laan children, and by early 2008, CLANS was already training two community educators to teach literacy and numeracy to the Lumad.

In cooperation with the Kahugpongan sa mga Lumad sa Halayong-Habagatang Mindanao (KALUHHAMIN), a Lumad organization that helps in identifying communities that need schools and other services, CLANS now operates over 50 schools in Far Southern Mindanao.

The Rural Missionaries of the Philippines-Northern Mindanao Region (RMP-NMR), on the other hand, is a regional chapter of the Rural Missionaries of the Philippines, a faith-based organization involved in land rights advocacy since 1969. In 2010, RMP-NMR started its Literacy and Numeracy Program (LitNum) upon the request of several Higaonon and Manobo Lumad communities in the region, and by 2014 it was operating schools in 17 Indigenous communities serving over 500 Indigenous children.

Another pioneer in providing education to Lumad children is the Mindanao Interfaith Services Foundation, Inc. (MISFI), which started holding literacy and numeracy classes for the Lumad in 1984. In 2007, with assistance from the European Union, MISFI built 20 community schools to provide alternative formal schooling for Indigenous children; today MISFI operates nine secondary schools and 22 primary schools for the Lumad in partnership with PASAKA, a Southern Mindanao-based Lumad organization.

Tailor-fit

The creation of these culturally-sensitive schools tailor-fit for the needs of Indigenous Peoples have had a profound effect on the Lumad and their communities. And they are now getting the education they need for free.

“My father and grandfather have always dreamed of getting my siblings and I a good education,” related Jomar, who is an 8th grade student in one of MISFI’s schools. His father and grandfather are both datu (tribal chieftain) of the Ata-Manobo tribe from Capalong, Davao del Norte and Jomar’s sister and brother are also MISFI students.

“When MISFI opened classes, I was one of the first students even though I was older than my classmates. I really wanted to learn,” he added.

And it’s not only children who benefited from education; the Lumad schools have held literacy and numeracy classes for adults, as well. Jomar’s adoptive mother and other members of his clan were also students of these classes.

 “Amay (Mother) and I would read together at night so she could learn, too. She was so proud when she graduated from her class,” remembers Jomar.

 And the schools have provided not just education to the Lumad; they also taught livelihood skills as well as sustainable agriculture practices and organic farming that helped ensure food security for Indigenous communities.

Sustainable agriculture and organic farming is part of the curriculum developed by ALCADEV and taught to its students and their parents. At the onset, many of the Lumad were not convinced with the new technology that were taught because, in their own words, “we grew up farming.”

However, as time went by, community members saw the benefits of these subjects for their community. For example, instead of the traditional slash-and-burn farming methods which had disastrous effects on the environment, the Lumad started gradually using sustainable and organic methods.

Increased production has also resulted from implementing sustainable agriculture practices. Han-ayan residents have so far increased production ranging from 38% in 2007 to 88% in 2013, according to one ALCADEV document.

But the most important effect of these schools on the Lumad is far greater than simply increased production or learning to read and write.

 “Before the school was established, we really undervalued ourselves and our capacities because we did not have an education,” said Marissa Tejanel, a student of the Fr. Fausto Tentorio Memorial School (FFTMS) in White Culaman village, Kitaotao, Bukidnon. “But with the school and the teachers, it all changed.”

“Before, the Lumad did not know how to read and write. That is the reason why we persevere to have a school because we do not want anyone to step on us because we are illiterate,” she added.

Jomar said their school helped them regain their pride in themselves as Lumad and “united us in standing up and fighting for our rights.”

Crackdown

Despite all the benefits gained by the Lumad from having Indigenous schools in their communities, Lumad schools have for several years faced attacks from the military and paramilitary groups.

On 13 December 2013, the Department of Education (DepEd) issued Memorandum 221, which was based on the Letter Directive 25 of the Armed Forces of the Philippines (AFP). The memo virtually allowed the use of schools by the military, according to then Kabataan Partylist representative Terry Ridon.

Ridon also said that the “DepEd memo and the AFP directive were inimical to the protection of children’s rights. Allowing military presence in educational institutions is tantamount to increasing risks for children, especially those living in situations of conflict.”

Although the memo supposedly prohibits the use of schools in purely military operations, it does allow the use of school grounds for “civil-military operations,” which Cristina Palabay of Philippine-based human rights group Karapatan said was just double-talk for use of schools for military purposes.

“The memo is clearly being used by the AFP to enter schools for military purposes,” decried Palabay, adding that military operations against Lumad schools have resulted in “killings, torture and other rights violations, especially trained against those perceived to be the government’s enemies, and in the process have likewise resulted to direct attacks against children’s rights.”

Palabay was right on point. The Save Our Schools Network (SOS), an alliance of children’s and Indigenous rights activists that was formed in 2012 when attacks on Lumad schools started occurring under then-President Benigno Aquino’s term, has recorded at least 214 attacks on  Indigenous schools in Mindanao alone between 2012 and 2014.

Twenty other DepEd-run schools were also attacked or were used by the military as camps during military operations in the same period. Violations included military occupation and forced closure of schools, extrajudicial killings, vilification and red-tagging of NGOs and school staff, illegal arrests and detention, among others.

Some 1800 Lumad were forced to flee their homes due to a series of killings, harassment and school-and-house burnings that happened in Lianga, Surigao del Sur on 24 October 2014. Henry Alameda, a chieftain from the Manobo tribe, had just finished eating when armed men barged into his home and dragged him outside his house, where he was shot in the head and the chest.

At 4 pm of the same day, shots were fired at the house of Alejandro Dumaguit in Brgy. San Lorenzo of the same town. Dumaguit’s son died due to gunshot wounds while Dumaguit himself and his two other children were also wounded. Two school buildings run by the Tribal Filipino Program of Surigao del Sur (TRIFPSS) were also set on fire by suspected members of the military and the Bagani paramilitary group which has ties to the AFP.

On 11 March 2015, soldiers encamped inside the buildings of two Lumad schools located in the hinterlands of Talaingod, Davao del Norte. They entered residents’ homes without permission and branded several community members of being members of the NPA (New People’s Army), a charge the residents denied. The school, run by the Salupungan Learning Center, had to postpone student activities due to the military encampment of their buildings.

On 30 August 2015, military forces arrived at the village of Han-ayan in Lianga, Surigao del Sur and encamped on the school grounds run by ALCADEV. Residents were roused by the military and members of the Magahat-Bagani paramilitary group and were herded to the village basketball court where they were told they would be killed if they did not leave the village in two days. Dionel Campos and Datu Juvello Sinzo were then shot by the Magahat-Bagani in front of the frightened residents. That same morning the body of Emerito Samarca, ALCADEV director, was found inside the dormitory provided by ALCADEV for its teachers with his throat slit. This triggered the evacuation of some 2000 Lumad in the area.

Just over one month later, on 12 November 2015, armed men believed to be members of the military and the Magahat-Bagani paramilitary force also burned down another school building run by ALCADEV in Sibagat, Surigao del Sur.

No let up

In an unprecedented move, Duterte invited Lumad and other Indigenous rights activists for a meeting at the Malacanang Palace immediately after his inauguration as the country’s chief executive.

 Yet attacks on Lumad schools have continued under the present administration. Between July 2016 and July 2017, the SOS Network documented at least 68 attacks that affected 89 Lumad schools and over 2500 Indigenous children. Ironically, 80% of the attacks happened in the southern Mindanao area which is Duterte’s home region.

In October 2016, local police of Palimbang, Sultan Kudarat started hanging streamers around town that labeled CLANS as the “entry-point of deception of the NPA” and that the schools were “fake and illegitimate.” Residents in a village were gathered in a meeting and municipal officials repeated the allegations against CLANS. Municipal officials also started distributing fliers to town residents promising a PhP5000 reward for anyone who can produce pictures of CLANS staff. The said NGO had to suspend classes for 20 schools due to the vilification campaign, which was allegedly spearheaded by the town mayor in partnership with local police and military authorities.

On 6 July 2017, residents of Han-ayan had to again flee their community when military personnel were sighted near the village. Residents reported hearing military helicopters circling the community, fueling fears of a repeat of the 2015 grisly killings. Over 2000 Lumad fled Han-ayan, including students and teachers. More than 700 Lumad students were affected. The residents had barely rehabilitated their communities after returning from a one-year evacuation in September 2016.

Harassment, trumped-up charges and vilification campaigns against teachers and students of Lumad schools are also commonplace. MISFI and STTILCI were prevented from operating schools for the Lumad in 2015 when the regional DepEd office in southern Mindanao refused to grant them permits to operate their schools. Paramilitary groups barred MISFI teachers from travelling to Sitio Muling in Capalong, Davao del Norte where one of their schools was located. In addition, DepEd regional officials recommended the replacement of MISFI teachers with military personnel as “para-teachers.”

In December 2015, charges of trafficking and child abuse were filed against teachers from ALCADEV and parents from MAPASU. The complainant, a Lumad woman, alleged that ALCADEV’s staff were allowing the students of ALCADEV to be trained as NPA members. Human rights activists believe the complaint was instigated by military officials given that the complainant was the common-law wife of a soldier who was at that time deployed in the area.

 Most recently, in September 2017, military officials filed charges of murder and frustrated murder against six volunteer teachers of CLANS supposedly in connection to the killing of a soldier and the wounding of nine others in Kalamansig, Sultan Kudarat.  The six volunteer teachers and seven other people were accused by the military of being involved in the incident as NPA rebels or supporters, something that they and human rights groups have denied. 33 schools run by CLANS have been forcibly closed down as a result.

Despite promises of change and peace, it seems the present government is keen on continuing the policy of repression the Lumad have experienced from the past administrations.

During a speech in June 2017, former military officer and now Magdalo parylist Rep. Ashley Acedillo said in 2015 that 70% of the NPA are from the Lumad, a claim that has been repeated by other government and military officials since then, with even Duterte expressing belief in the statement.

Government and military officials point to Lumad schools as one of the reasons for this occurrence, alleging that the schools are breeding grounds for subversion and that these schools are actually being run by the CPP-NPA and are being used by the Maoists for recruitment.

The NPA has been “using Lumad schools for indoctrinating, agitating and recruiting new cadres,” claimed AFP public affairs chief Col. Edgard Arevalo in a statement.

In fact, Duterte himself said as much when he made the same accusations about the Lumad schools during a press conference immediately after his second State of the Nation Address (SONA) on 24 July 2017, saying that the schools were teaching Lumad children “subversion, communism, everything” and “to rebel against the government.”

Duterte’s claims against Lumad schools, however, were denied by the National Democratic Front of the Philippines (NDFP), calling them “a big lie, deceitful and provokes further attacks against the Lumad peoples.” The NDFP is an umbrella organization that counts the CPP and the NPA among its members.

The SOS Network also refuted Duterte’s claims, saying that the Lumad schools have the necessary government permits to operate and that the 221 schools that serve over 8000 Indigenous children have long been “partners of the Department of Education’s Indigenous People’s Education Program (IPED) that aims to combat illiteracy in the Indigenous communities.”

Even the DepEd has belied Duterte’s statement, with a spokesperson stating that “there are no existing Lumad schools that are illegally operating” and that all Lumad schools were duly registered.

Even more alarming are Duterte’s threats to bomb Lumad schools and communities. The militarization of Lumad communities has been going on for decades, mostly covertly and has been denied by the government and by military officials while government forces have largely escaped punishment for abuses. Duterte’s pronouncement, however, is the first time a Philippine president publicly threatened to bomb Lumad schools and communities.

“Leave. I’m telling those in the Lumad schools now, get out. I’ll bomb you. I’ll include your structures,” announced Duterte in Filipino during a press conference.

The statement has caused outrage among human rights activists and other cause-oriented groups in the country and elsewhere, with advocacy group Human Rights Watch declaring that “by calling for an attack on schools, Duterte is directing the military to commit war crimes. International humanitarian law – the laws of war – prohibits attacks on schools and other civilian structures unless they are being used for military purposes. Deliberately attacking civilians, including students and teachers, is also a war crime.”

“If the schools were destroyed, so is our future,” lamented Jerome Succor Aba, spokesperson of Sandugo, a nationwide alliance of national minorities, adding that Duterte’s statement means that he wants “to destroy our race.”

SOS Network strongly condemned Duterte, saying that his declaration will be considered as “a marching order by his lapdogs in the AFP, continuing and intensifying attacks on Lumad schools, communities and projects.”

Resistance

During Duterte’s second SONA, almost 200 Lumad, including some 50 students of ALCADEV and other Lumad schools, joined the protest march to condemn the continued militarization of  Indigenous communities and attacks on Lumad schools.

“We came here to demand for justice,” said Dulphing Ogan, secretary-general of the Mindanao-wide Lumad alliance Kalumaran.

“It looks like he has forgotten his promise to help us. We are here to remind him,” Ogan added.

It seems Duterte has indeed forgotten, given his pronouncement regarding the bombing of Lumad schools. In fact, the government has canceled peace negotiations with the NDFP, which would have recognized the right to self determination of Indigenous Peoples as well as their right to establish their own schools.

On 31 August 2017, 2600 people from national minority groups arrived in Manila in what has become a yearly event dubbed the Lakbayan. This year’s activities focused on demands that the government lift martial law that was declared in Mindanao on 23 May. Duterte made the declaration after the terrorist group Dawlah Islamiyah led by the Maute brothers launched an attack on the Moro-dominated Islamic city of Marawi in Mindanao.

The declaration, however, has been met with resistance by Indigenous and human rights groups.

“Martial law will just give the military and the paramilitary groups under them a stronger license to pillage Indigenous and Moro communities,” said Piya Malayao of Katribu, an alliance of Indigenous Peoples groups in the Philippines.

Even the children who study in Lumad schools are against the declaration.

“It’s not the NPA or the Maute group that’s getting bombed, it’s civilians,” said Dimlester Dumanglay, who is 13 and one of the Indigenous children studying in a Lumad school, in an interview with a major Philippine daily. He was referring to the bombings in Marawi that the government has launched in order to flush the Maute fighters out of the city.

Dumanglay added that red-tagging of Lumad schools has gotten worse under Duterte, especially after martial law was declared.

“They filed complaints against our teachers, accused them of trafficking and child abuse. Those aren’t true. Those complaints shouldn’t be continued, because our teachers only teach us the truth, how to read, write, and count,” he lamented.

Though a government spokesperson has since clarified Duterte’s statement regarding bombing Lumad schools, and the military has stated that it would not bomb the schools, Duterte himself has remained silent on the issue and has not retracted his statement.

With martial law still in effect in Mindanao, Michael Fay, a community educator from CLANS, predicts that things will get worse and that with the continuation of martial law “there will be more school closures.”

Aba believes that the possible closure of more Lumad schools can and will have negative effects on the Lumad and other national minorities and that the future of their people is on the line. Duterte’s policies and the human rights violations being experienced by the Lumad and other national minorities is adding fuel to the oppression that the Lumad have experienced for years.

And with that, Aba believes there is only one course the Lumad peoples will take.

“We will be left with no choice but to resist.”

(Reposted from Bulatlat.com)

The post NO CHOICE: Why the Lumad and their children are on the march in the Philippines appeared first on Manila Today.

Mula sa makulay na tribu ng Kagan na matatagpuan sa Tagum, Davao del Norte si Jierah Sulayman. Si Jierah Sulayman ay bahagi ng isang Medical Team ng Southern Mindanao Region (SMR), District 2 at kabilang din sa organisasyong Pagsambok ng Morong Manlulupa at Mangingisda sa Banakon o PAMOMMABA.

Mahigit kumulang 290 ektaryang lupain ang kinakamkam ng ilang mga kapitalista mula sa Tribu ng Kagan. Naroon ang balak nilang pagpapatayo ng mga Resorts at mga plantasyon na malinaw na nagpapakita ng ebidensiyang pang-aagaw ng lupain ng mga Moro, at katulad ng ibang kwento ng mga Lakbayani ay kakambal ng mga ganitong istorya ang militarisasyon. Sa mga ganitong aktibidad ng mga kapitalista ay talagang maituturing na palasak ang salitang ‘militarisasyon’. Upang mabigyang daan ang mga naglalalakihang proyektong ito ng mga kapitalista sa malalawak na lupain sa Tagum ay pwersahang pinaaalis ng mga militar ang mga tao sa komunidad, mayroon pang mga senaryong sinusunog ng mga berdugong militar na ito ang mga kubo’t ilang mga kabahayang kanilang pinaglalagian.

Bukod pa sa walang habas na pangangamkam sa lupang nagbibigay buhay sa kanila ay lantaran din ang diskriminasyong kanilang natatanggap, kung saan ay nababansagan ang mga kakabaihan ng ‘terorista’ lalo na kapag ang kasuotan nila’y kulay itim, isang senaryong nagpapakita ng ‘Islamophobia’.

At sa gitna ng kanilang paglalakbay papunta rito sa kalunsuran upang makiisa sa Lakbayan ay hinarang sila sa Nasipit Port sa Butuan City upang hingan ng I.D. ang bawat isa sa kanila na tumagal ng humigit kumulang tatlong oras na paghihintay. Nakapagdulot ito ng perwisyo sa kanila na nagresulta sa hindi pagtuloy ng iba nilang mga kasamahan sa kadahilanang walang ma-ipakitang I.D. Ngunit hindi sa ganitong mga dahilan ang hahadlang sa kanila upang makibahagi sa Lakbayan ng Moro at Pambansang Minorya 2017.

Narito ang Moro at katutubong mamamayan upang iparating sa Metro Manila, ang sentro ng pampulitikang kapangyarihan ng Pilipinas, ang kalagayan ng mga katutubo sa iba’t ibang bahagi ng bansa. Dumating sa lungsod ng Maynila noong Agosto 31 ang mahigit 2,000 Bangsamoro at pambansang minorya para sa halos isang buwang kampanya upang ilantad at labanan ang mga pasistang atake ng administrasyong Duterte sa mamamayan. Partikular na kalagayan ng mamamayang Moro tulad ni Jierah ang patuloy na airstrikes sa Marawi City na nagdulot ng malawakang paglikas ng mga residente, kawalan ng kanilang hanapbuhay, pagkakaroon ng iba’t ibang sakit, at kamatayan.

Kahit buong kumot na lungkot at pangamba ang bumabalot kay Jierah nang iwanan niya sa Davao ang kanyang apat na anak upang ipanawagan na maibalik at tuluyang makuha ang kanilang lupang ninuno ay patuloy pa rin ang kaniyang pakikiisa sa pakikibaka para sa kanilang karapatan. At kahit tuluyan na ngang na-reject si Ka Paeng Mariano ay hindi parin dito natatapos ang kanilang paglaban, at hinding-hindi sila mawawalan ng pag-asang muling maibabalik ang kanilang lupa. Patuloy parin ang pagtanaw nila sa mga umagang sisikat ang araw na mapagtatagumpayan nilang mapasakamay muli ang kanilang lupang ninuno.

The post #Lakbayan2017 | Kilalanin ang mga Lakbayani: Jierah Sulayman appeared first on Manila Today.

Si Ate Lourdes Omar ay isang Moro na galing sa Zamboanga City na sumama sa Lakbayan ng Pambansang Minorya kasama ang kanyang anak. Nakatigil sila sa UP Diliman para sa Pambansang Lakbayan upang ipanawagan ang kanilang karapatan sa lupa at ang pagpapatigil ng Batas Militar sa Mindanao. Nais niyang ipaabot sa mas marami na ang mga Moro ay hindi masasamang tao o terorista na madalas na ibinibintang sa kanila.

Kabilang si Ate Lourdes sa mahigit 2,500 Moro at katutubo na nagmula sa Luzon, Visayas at Mindanao na naglakbay papuntang Maynila mula Agosto 31 at tatagal hanggang September 21.

Laging mapapansin si Ate Lourdes na nakapuwesto sa pasukan sa puwesto ng mga Moro. Madalas siyang sumisilip at ngumingiti sa bawat pumapasok na kabataang nais makapag-integrate sa mga Moro. Tinanong ko siya kung bakit parang ang saya saya niya tuwing may mga estudyanteng pumapasok. Agad naman sumagot si Ate Lourdes sa akin:

“’Pag may bumibisita sa aming mga estudyante, naaalala ko ang anak ko at naiisip ko nandito na ang anak ko.”

‘Di ko agad maisip bakit nakikita ni Ate Lourdes ang anak niya sa bawat kabataang nakikita. Inalam ko kung nasaan ang anak niya. Sinabi niyang apat na taon na itong nakakulong sa Camp Bagong Diwa sa Taguig dahil sa maling pagbibintang na kabilang ito sa Moro National Liberation Front o MNLF na nasangkot sa tinaguriang “Zamboanga siege” noong 2013, panahon ng pagkapangulo ni Noynoy Aquino.

Kasagsagan ng putukan at barilan sa kanilang tinitirahan sa Sta. Catalina, Zamboanga City ay may tumawag sa kanya at nagtanong tungkol sa kanyang anak na si Aiza Omar at pinapapunta siya sa police station. Agad naman siyang pumunta sa barangay hall para magpasama sa police station para makita niya ang kanyang anak. Pero inabisuhan siya ng barangay captain na huwag lumabas sa kanilang lugar dahil delikado pa noong mga panahong iyon.

Simula noon, hindi niya akalaing hindi niya na makikita ng ilan taon ang anak niya. Hindi niya akalain na ang kanyang anak na babae ay mapapagkamalan na isang MNLF.

“May ganito bang MNLF? Labing-siyam na taong gulang pa lang ang anak ko ‘nung hinuli nila. Ang tanging pangarap lamang niya ay iyong mabigyan kami ng magandang buhay, kaya siya nagtratrabaho malapit sa aming barangay,” sinabi ni Ate Lourdes habang pinapakita ang larawan ng anak niya.

(Ang isang anak niya ay nakapagtapos ng Education, major in English, pero ‘di nakapagtrabaho, sabi ni Ate Lourdes, dahil sa pagiging Muslim.)

Tinanong ko si Ate Lourdes kung pupunta siya sa Camp Bagong Diwa para bisitahin ang kanyang anak. Malapit na lang sa UP Diliman ang Bicutan, kaysa naman sa Zamboanga bago siya makapunta rito.

Ang tanging sagot niya sakin ay “Hindi maaari, dahil ang tanging tingin nila sa akin ay isang terorista dahil sa pagiging Moro ko.”

Hindi pa man malakasan ni Ate Lourdes ang kanyang loob na bisitahin ang kanyang anak, sinabi niyang sa Lakbayan naman niya naramdaman na tanggap siya at masaya siyang nakikita ng mga kasama at ng mga bumibisita, kaiba sa kadalasang nararanasang iniiwasan sila at hindi kinakausap dahil sa kanilang kasuotan.

Minsan mahirap maging daulyan ng mga kwento ng mga personal at kolektibong kaapihan ng mga kababayan natin. Ang nakakapagkalma na lang sa kalooban ay ang kapasyahan nilang manindigan. Lalo’t mula nang nakausap ko si Ate Lourdes, hindi ko mapigilang hilingin, minsan nakakatulugan kong isipin na sana sa isang pambihirang pagkakataon na nakarating si Ate Lourdes sa Maynila ay mabigyan siya ng pagkakataong makita ang kanyang anak.

The post #Lakbayan2017 | Kilalanin ang mga Lakbayani: Lourdes Omar appeared first on Manila Today.

Mula sa Gitnang Luzon buong loob na sumama sa Lakbayan 2017 si Diskon Serrano upang maihatid ang hinaing mula sa kanayunan tungo sa kalunsuran.

Si Diskon Serrano o Tatay Miron ay nagmula sa Tribu ng Maganchie. Matagal nang walang asawa si Tatay Miron, nagkaroon na rin ng kanya-kanyang pamilya ang kanyang mga anak. Sa ngayon dalawa na lamang sila ng kanyang isa pang anak na magkasama sa isang tahanan. Pareho silang sumama sa Lakbayan, upang tutulan ang mga nakaambang proyekto na maaaring magbunga nang pagkasira ng kanilang mga tahanan at hanap-buhay.

Nais nilang tutulan ang malawakang proyekto ng pamahalaan. Ito ang New Clark City na may tinatayang lawak na 9,500 hektarya o halos triple ng laki sa Lungsod ng Maynila. Kabilang ito sa plano ng administrasyon na, “Build, Build, Build”.

Nilalayon nitong bumuo ng panibagong Lungsod sa rehiyon nila, upang masolusyunan daw ang pagsikip ng Maynila. Isang mabulaklak na kataga pa ang iniwan hinggil dito, “First environmental friendly city in the country”.

Sa ngayon walang konkretong plano ang pamahalaan para sa katulad ni Tatay Miron. Noong taong 2015 bago simulan ang proyekto sinabing magkakaroon daw ng Aeta Village at doon patitirahin sila kasama ng iba pang tribu, na magiging sentro naman ng turismo. Kumbaga, gagamitin sila upang maipakita sa mga turista at mapagkakitaan.

Dahil nga sa may proyektong pinaplano kakambal na nito ang militarisasyon. Parang barikadang nakatayo ang mga militar sa kanilang lugar upang bantayan ang mga nais kumalaban sa plano ng gobyerno.

Kung gaano kalaki ang proyekto ganoon din kalaki ang kabalintunaang inihahayag nito. Paanong matatawag na kaibigan ito ng kalikasan kung pinaplano nitong patagin ang mga nagtataasang bundok. Paanong sa ikabubuti ito ng mamamayan kung ang mga naninirahan na doon ay paalisin at walang malilipatan?

The post #Lakbayan2017 | Kilalanin ang mga Lakbayani: Diskon Serrano appeared first on Manila Today.

South Cotobato ang lalawigang pinagmulan ni Tatay Rolando Gandam, malayo mula sa kubol na kinauupuan namin sa kampuhan ng Lakbayan ng Pambansang Minorya. Malayo, kaya naglakas loob siyang dalhin ang usapin nila sa lupa dito sa sentrong rehiyon.

Halos 500 hektarya ang lupain na pagmamay-ari ng tribong T’boli na kinabibilangan ni Tatay Rolando; 40 na hektarya na dito ang naagaw sa kanila. Nais ng kapitan ng kanilang barangay na isailalim sa isang sarbey ang kanilang lupain upang maipasok ang plantasyon ng palm oil.

Para kay Tatay Rolando, sa oras na makapasok na ang plantasyon ay malaki ang posibilidad na hindi na sila muling makatanim pa ng mais, palay at iba pang mapagkikitaan at makakain nila sa araw-araw. Nang hindi sila pumayag, humanap ng iba’t-ibang paraan ang kanilang kapitan upang makuha ang kanilang mga lupain.

Malinaw na ang mga may kapit lang sa mga may-ari ng plantasyon ang makikinabang, hindi sila Tatay Rolando at ang buong tribu.

Dahil nga sa lupa ang usapin ay kaakibat nito ang militarisasyon sa kanilang nayon, ani Tatay Rolando. Pang-aabuso, panghaharas, pangliligalig ang bitbit ng mga militar.

Noong nakaraang taon nang idinaos ang unang Pambansang Lakbayan ng Pambansang Minorya, sumama ang pinsan niyang si Venie Diamante. Katulad ng pinaglalaban niya ngayon, ganun din ang pinaglaban ni Venie noong huling bahagi ng 2016. Ngunit hindi na nakasama si Benny sa Lakbayan ngayong Setyember. Pinaslang siya ng mga hindi nakilalang salarin, Enero 5, matapos dumalo sa Lakbayan.

May kabang baon si Tatay Rolando sa pagbabalik niya sa South Cotobato, pero hindi niya ito alintana dahil mas malaki ang bitbit niyang pag-asa at pag-asam na maipaglalaban pa rin ang kanilang lupang ninuno.

—

Mula sa ulat ng Karapatan: Noong Enero 5, 2017, bandang 4pm, si Venie Diamante, 43, isang T’boli at pinuno ng tribo, ay brutal na pinatay ng mga hindi nakilalang salarin na nakasakay sa motorsiklo habang papauwi na sa kanyang bahay sa Koronadal City. Malapit na si Diamante sa kanyang bahay sa Sitio Lambusong, Barangay Puti, Norala, South Cotabato nang siya ay tuloy-tuloy na binaril ng salarin; nagtamo siya ng walong tama ng bala. Iniwan siya sa tabi ng daan, nang siya ay matagpuan ng dalawang dumaraan papunta sa palengke.

The post #Lakbayan2017 | Kilalanin ang mga Lakbayani: Rolando Gandam appeared first on Manila Today.

Pangangamkam ng lupain, pag-atake sa mga lumadnong paaralan, extrajudicial killings at diskriminasyon sa mga lumad ay mga mayoryang isyung bitbit ng ating mga kapatid na Moro mula sa Socksargen na mayroong walong tribu: Dulungan Manobo, B’laan, T’boli, Tiduray, Kaolo, Bagobo at Obog, ngunit lima lamang sa mga tribu na ito ang nakasama sa Lakbayan. Katulad ng iba pang mga Lakbayani, nais din nilang ipanawagan ang mga isyu na ito sa ating presidente at upang maibahagi sa buong kalunsuran ang kanilang mga karanasan sa likod ng binabanderang ‘pagdating ng pagbabago’.

Binalikan ni Torino Tanding mula sa tribo ng B’laan ng South Cotabato ang mga rasong nagtulak sa kanya na tumungong kalunsuran.

Sakit sa ulo kung ituring nila ang mga panginoong may lupa na patuloy na kumukuha ng kanilang lupain na pinapaburan naman ng alkalde sa bayan si Mayor Reynaldo Tamayo, Jr. ng Tupi, South Cotobato. Mayor mismo ang nagpapaalis sa kanila kahit na sa katunaya’y may karapatan silang manirahan at manatili sa lupang iyon.

“Hindi kami aalis dahil dito kami ipinanganak at lupa namin ito” giit ni Tatay Torino.

Lantaran kung panigan ni mayor ang negosyanteng si Balanon na kumakamkam ng lupain ng mga B’lann, ani Tatay Torino, at nagawa pang takutin ni Mayor Tamayo sila Tatay Torino na umalis sa lupang iyon.

Ngunit dahil patuloy pa rin sila sa pagprotekta sa kanilang lupa ay biglaan na lamang silang pinasok ng mga ‘private military’ at pinagbabaril sila bandang alas tres hanggang alas kuwatro ng hapon ng Mayo 28. Sa kabutihang palad ay nakapagtago sila sa likuran ng punong niyog kaya’t walang nasaktan at napahamak. At dahil naman sa pagpasok ng mga militar na ito ay tumawag sa pulis ang kapatid ni Tatay Torino upang humingi sana ng tulong ngunit sa halip ay hinuli pa ang kapatid ni Tatay Torino, dinala sa barangay at pinilit papirmahin sa isang dokumento.

Upang pakunswelo ‘di umano ay pinalitan ni Mayor Tamayo ang lupang inagaw ni Balanon mula sa tribu nila Tatay Torino, ngunit masasabing ‘huwad’ na pagtulong lamang ito sapagkat ang ipinalit na lupa sa kanila ay pagmamay-ari pa rin ng isang haciendero at malayo naman mula sa kanayunan. Hindi pa rin matinag-tinag si Mayor at nagpadala pa ito ng isang batalyon noong Hunyo sa kampuhang itinayo nila Tatay Torino upang ipanawagan ang karapatan nila sa lupa.

Hanggang sa kasulukuyan ay hindi pa rin nila mabawi-bawi ang lupang dapat ay sa kanila.

Apat na ‘clans’ ang sakop ng 150 hectares na kinakamkam ng negosyanteng si Balanon kaya’t ganoon na lamang ang pagpupursigi nila Tatay Torino na mabawi ang lupain nila.

Bukod pa kina Mayor Tamayo at ang negosyanteng si Balanon, kabilang din ang naglalakihang plantasyon ng pinya, ang DOLE Philippines sa dambuhalang hinaharap na pasanin nila Tatay Torino patungkol sa lupa.

“Talagang nagkukuntsbahan ‘yan sina Mayor at ‘yang DOLE Philippines” ani Tatay Torino.

Kung minsan nga naman napakalupit ng lipunan—lupa na nga lang ang iyong pag-aari’t buhay ay iyong pang sa iyo’y pilit inaagaw. Pero dahil lupa ang nagpapadaloy at nagbibigkis ng kanilang kultura’t buhay, para kina Tatay Torino, ipaglalaban nilang mabuhay.

Walang makakaharang sa tribo nila Tatay Torino sa pangangalaga at pagprotekta sa lupa, kahit ilang bala pa ang pakawalan ng kalaban ay patuloy silang titindig laban sa mga lupang nangangamkam.

The post #Lakbayan2017 | Kilalanin ang mga Lakbayani: Torino Tanding appeared first on Manila Today.

Si Nanay Rosela ay 52-anyos mula sa tribo ng Ituman mula sa Maghati Bukidnon ng Negros Occidental.

Ninais na sumama ni Nanay Rosela sa Lakbayan upang ipaalam sa gobyerno ang kanilang kinakaharap sa mga operasyong militar kaugnay sa pagkamkam sa lupang tinatamnan nila.

Isang banyagang kumpanya, ang MOSSER Environment Inc., ang dumating sa kanilang lugar noong 2002 at ginamit ang kanilang lupa sa negosyo nito. Tinatamnan ng MOSSER ng puno ang mga lupain ng mga katutubo at kalaunan ay i-eeksport upang gawing mga kasangkapan sa bahay o furniture.

Nangako ang kumpanyang ito na ibabalik sa kanila ang lupa matapos ang pitong taon, ngunit hanggang ngayon ay hindi pa rin naibabalik ang lupa sa kanila. Sa kabila rin ng pagkakait ng MOSSER sa lupa ng mga mga katutubo ay wala ring natatanggap na benepisyo at hindi nababayaran ang kanilang serbisyo. Dahil din sa mababang sweldong kanilang natatanggap ay halos puro kanin na lamang ang nababaon ng mga anak ni Aling Rosela sa eskwelahan.

Lantaran ang naging panloloko ng kumpanyang ito sa mga mamamayan.

Ang paglalabas ng mga likas yaman mula sa lupang ninuno nang walang natatamong benepisyo ang komunidad ay malinaw na paunawa kung paanong hindi naman napakikinabangan ng mga mamamayan ang mga proyekto ng dayuhang kumpanya.

Noong 2004 naman, mayroong dumating sa kanila na “private attorney” na nagngangalang John Pareno mula sa Bacolod. Umakyat siya sa bundok na mayroong dalang ilang mga kagamitan ngunit lingid sa kaalaman ng mga mamamayan sa komunidad na iyon ay tatamnan na pala ang kanilang lupa. Kalaunan ay pinalalayas na sila roon at sapilitang pinapapirma sa mga blangkong papel, ngunit hindi pumayag sila Nanay Rosela na lumagda. Patuloy silang tinatakot upang pumirma ngunit hindi natitinag sila Nanay Rosela. Hindi sila basta-basta pumayag.

“Hindi sila magtatagumpay,” ani Nanay Rosela.

Liban pa sa pribadong negosyo na umaagaw sa lupa ng mamamayan, patung-patong na mga “proyektong pangkaunlaran” ang kinahaharap ng mga Ituman.

Katulad din sa ibang rehiyon ay sagabal din kung ituring ng mga taga-Negros Occidental ang proyekto ng gobyerno na National Greening Project o NGP. Ang NGP ay proyekto ng malawakang reforestation, ngunit katumbas nito’y kinukuha ang mga lupa ng mamamayan. Pinagbabawalan din silang pumutol ng puno na natamnan na ng NGP dahil maaari silang makulong sa ganitong mga aksyon .

Bukod pa proyektong NGP, mayroon ding nakaambang pagpapatayo ng dam para sa flood control na sasakop sa 15 komunidad at munisipalidad. Maapektuhan rin ang paaralan at pamayanang nakapaloob dito. Tinatayang sa 500 metro sa kabuuang 194,500 na ektarya ang huhukayin. Nasa 900 kabahayan at 484,000 indibidwal ang direktang maaapektuhan. Sa bilang ng mga apektado, 14,000 ay mga katutubo. Wala man lamang relokasyong inaalok sa mga mamamayang maapektuhan ng proyektong ito.

Nariyan din ang proyektong ‘Translink Road’ na magdudugtong mula Mamaylan, Negros Occidental patungong Tayasan, Negros Oriental. Ang Translink Road na ito ay para sa daanan ng mga kagamitan at makinaryang gagamitin sa pagpapasisimula ng pagmimina roon.

Sa kasamaang palad, hindi rin mawawala ang militarisasyon sa ganitong mga tagpo ng buhay ng mga katutubo at mamamayan sa kanayunan. Pinakamadaling dahilan ng militar sa panghaharas sa mga mamamayan ang akusahan silang mga miyembro ng New People’s Army o NPA. Binubugbog ang mga tao ng mga militar kapag itinatanggi nila ang paratang na sila ay NPA.

Sa kabila ng lahat ng ito, nagpupunyagi si Nanay Rosela sa pagtataguyod sa kanilang lupang ninuno at sa kanilang karapatan at kagustuhang mabuhay nang may dignidad. Tiyak niya na sa bawat pandarahas, ang ihaharap nila’y paninindigan. Sa bawat paniniil, paglaban.

The post #Lakbayan2017 | Kilalanin ang mga Lakbayani: Rosela Pacheco appeared first on Manila Today.

Anihan na ng mga
pananim na tubo,
Ito na rin ang panahon
ng Tiempo Muerto.

“Sugar Bowl of The Philippines”

Katulad ng asukal, kay tamis ding pakinggan ang taguring tinatawag sa lalawigan ng Negros Occidental. Parang panghimagas ng bayan ang katagang ito, masarap sa pandama at kaiga-igaya. Pero ano’t kabalintunaan nito ang kalagayan ng mga mamamayan dito? Bakit mapapait ang kanilang kuwento?

Isa na marahil sa pinakamatingkad na pag-iral ng pyudalismo sa bansa ang makikita sa Negros Occidental. Iilang haciendero ang nagmamay-ari at may kontrol sa malalawak na lupain dito. Samantalang daan-daan naman ang mga nagpapakahirap na anihin ang mga tubo.

Tiempo Muerto

Salitang Espanyol na alam na alam ng karamihan sa kanilang probinsya. Banyaga man ngunit may kurot sa kanila ang kahulugan. Sapagkat ito ang salitang nakasanayang bigkasin sa panahon ng kagutuman.

Sa pagitan ng mga buwan ng Abril at Setyembre umiiral ang tiempo muerto. Kalahating taon ang pagtitiis nila sa kumakalam na sikmura. Anim na buwan ang paghihirap nilang punan ang plato sa hapagkainan. Paghihirap na kahit matapos ang buwan ng Setyembre ay mayroon pa ring panibagong paghihirap.

Pakyaw system ang dahilan kung bakit umiiral ang tiempo muerto sa Negros. Sa sistemang ito, mayroon nang nakatalagang presyo ang bawat hektaryang lupain. May ibibigay na bayad ang mga haciendero sa bawat hektarya at ang bayad na ito ay paghahati-hatian ng mga mang-aani.

Dahil dito dapat ay matapos nila ang gawain sa pinag-usapang panahon upang makuha ang kapalit na sahod. Nagbubunga ang pakyaw system ng child labor o ang sapilitang pagtatrabaho sa mga bata. Upang maisakatuparan ang usapan na pagtapos sa pag-aani, maging ang mga kabataan ay nagtatrabaho na. Sa mga panahong ito, isa hanggang dalawang linggo lamang ang trabaho nila sa isang buwan.

Isa pang dahilan ng tiempo muerto ay ang mono-cropping. Dahil iisang pananim lang ang pokus ng Negros, at ito nga ay ang tubo, nagkakaroon ng kagutuman sa pagitan ng pag-aantay na tumubo ang mga tubo. Isang beses lang kasi sa isang buwan ang anihan, kaya naman gutom ang inaabot ng mga mamamayan. Hindi rin kayang magtanim ng isang simpleng tao ng tubo sapagkat malaking kapital ang kinakailangan dito.

Ngayon, nananawagan ang mga mamamayan na magkaroon ng iba pang pananim ang kanilang probinsya upang mabigyang kasagutan ang kanilang kagutuman.

Ito ang kanilang kalagayan.

Matamis ang tubo,
ngunit mapait naman
ang mga kuwento
ng mga nag-aani nito.

The post #Lakbayan2017 | Sa pagtatapos ng Tiempo Muerto appeared first on Manila Today.

Para sa isang ina’t amang nawalan ng isang anak na lubos nilang kinalinga at inaruga ay tila pinulbos ng buong-buo ang kanilang mga puso.

Tinataguyod na pag-aaral ng kanyang mga magulang si Obello sa kagustuhan nilang matuto ang kanilang anak, sapagkat ayaw nilang matulad ito sa kanila na hindi nakatapos ng pag-aaral. Kaya naman lubos ang suporta ni Nanay Eugenia at Tatay Benjo sa pag-aaral ng anak.

Si Obello Bay-Ao, 19, na taong gulang ay isang mag-aaral  sa pamayanan ng mga Lumad sa Talaingod, Davao del Norte. Nasa ika-anim na baitang na siya sa pag-aaral sa Salugpongan Tu Tano Igkanogon-Community Learning Center Inc., ayon sa kanyang mga naging guro at kaibigan katangi-tangi ang kanyang aking talino, sipag, at pagiging masiyahin. Matindi ang kanyang pag-aasam na makapagtapos ng pag-aaral upang makatulong sa kanyang mga magulang at makapagturo sa kabataang lumad kagaya niya.

Masipag si Obello mag-aral wika pa nga ng kanyang naging guro na si Ma’am Joan.

“Tuwing pagkatapos ng klase ay hindi siya umuuwi agad at tinutulungan pa kaming maglilinis sa school. Kapag wala naman pasok ay pumupunta pa rin siya sa aming school para tulungan uli kaming maglinis. Kahit dalawang linggo ko lamang naging estudyante si Obello ay masasabi kong napakasipag at napakamatulungin niyang bata. Nanghihinayang ako kay Obello. Sayang ang kanyang galing at talino,” pag-aalala ni Ma’am Joan.

Ang ina ni Obello na si Nanay Eugenia ay isang barangay health worker at ang kanyang ama naman ay isang magsasaka.

Lumaki si Obello sa isang simpleng buhay at sa murang edad ay tumutulong na siya sa pagsasaka sa kanyang ama.

Dumating ang araw ng ika-5 ng Setyembre magkasama sa sakahan si Tatay Benjo at Obello. Nang sumapit ang alos dos ng tanghali nagpaalam si Obello sa kanyang ama na uuwi na siya.

“Sabi ko, anak ko na mamaya na siya umuwi, kaso lang hindi siya nagpapigil at umuwi siya,” kuwento ni Tatay Benjo.

Noong papauwi na siya sa kanilang tahanan at malapit na sa kanilang komunidad ay binaril siya ng 24 beses patalikod. Limang bala ang tagusan sa mura niyang katawan. Nagpagulong-gulong si Obello pababa ng burol, may kasama siya ng mga oras na iyon na naunang maglakad pababa sa komunidad kaya noong nabaril si Obello ay may tumulong sa kanya agad.

“Nakauwi pa ng bahay ang aking anak kahit halos apat na oras na mula nang siya’y nabaril. Talagang pinilit ng anak ko na mabuhay pa para masabi sa amin kung sino ang pumatay sa kanya,” ani Nanay Eugenia.

Naisugod pa ng kanyang mga magulang si Obello sa ospital. Hinahagkan ng kanyang ina si Obello papunta sa ospital. Kalong-kalong niya ang nanghihinang anak. Katulad ng anak, doble ang panghihinayang na nararamdaman ng kanyang ina. Ano pang hihigit sa sakit na makita ang iyong anak na unti-unting nababawian ng buhay?

Nang madala siya sa ospital nasambit pa ni Obello sa kanyang mga magulang ang bumaril sa kanya hanggang sa nabawian siya ng buhay ng mga bandang 9pm ng gabi. Ang magpinsang si Joven Salangani, miyembro ng paramilitar, at si Ben Salangani, miyembro ng Citizen Armed Forces Guerilla Unit (CAFGU), ang tinuro ni Obello.

“Nagtataka ako kung bakit binaril ang aking anak kasi estudyante lang naman siya. Sinasabi ng CAFGU na isang mensahero ng New People’s Army (NPA) pero ako na mismo ang nagsasabi hindi mensahero ang aking anak,” ani Nanay Eugenia.

Para sa mga magulang ni Obello, sinadya talaga siyang paslangin sapagkat bago ang naganap na pagpatay sa kanilang anak may naganap na engkwentro sa pagitan ng mga NPA at CAFGU at sa nasabing engkwentro ay may namatay na CAFGU.

“Gusto nilang makaganti sa mga NPA kaya nila binaril ang anak ko. Pero bakit si Obello? Hindi siya NPA! Hindi siya NPA!” hinagpis ng ama ni Obello.

Nang nasa Davao ang mga magulang ni Obello may pumuntang mga pulis sa punirarya upang interbyuhin sila sa mga pangyayari sa kanilang anak. Subalit hindi sila pinaniwalaan at sinabahin pa silang nagsisinungaling.

“Sabi ko sa mga pulis, idaan na lang namin sa aming kultura para malaman kung sino ang nagsasabi ng totoo. Ang bakal na pinainit sa apoy ay sabay hahawakan ng dalawang tao kung sino ang hindi mapaso ay siyang nagsasabi ng totoo,”sambit ni Tatay Benjo.

Wala silang nakikitang pag-usad ng kaso kung sa nasa Davao lamang sila kaya lakas-loob silang pumunta sa Maynila kasama ang mga kaibigan na naniniwala sa kanila. Gayumpaman bago sila makapunta sa Maynila kasama pa 31 na kabataang lumad upang dumalo sa unang Pambansang Kumperensya ng Save Our Schools Network ay hinarang na sila ng mga pulis. Wika pa ng mga pulis ay baka sila ay human trafficker kahit may mga lehitimong mga papeles para bumyahe ang bitbit ng mga bata at sila.

“May isa pa roon na gusto akong hulihin at ibalik sa aming lugar para makipag-usap sa Major,” kwento ni Tatay Benjo.

Kahit na ginigipit sila ng mga awtoridad ay hindi natinag ang mga magulang ni Obella, sampu ng mga kasama nilang mga kabataan, upang igiit ang kanilang karapatang bumyahe. Katulong ng mga iba pang mga kaibigan at kasama ay pinahintulutan rin silang makalipad papuntang Maynila.

Sumama sina Tatay Benjoat Nanay Eugenia sa Lakbayan ng Pambansang Minorya upang makiisa sa kanilang laban para sa kanilang karapatan at ipaglaban ang hustisiya para sa kanilang anak na si Obello.

Sa isang magulang na ninakawan ng anak ay tila pagkawala rin nila ng saysay. Sa isang magulang na labis minahal ang kanilang anak at walang habas na pinatay nang walang dahilan, hinding-hindi matitinag ang kanilang mga puso’t kaluluwa ang paghingi ng tunay na hustisya.

 “Mula noong namatay si Obello hanggang sa nalibing siya, hindi ko pa rin matanggap ang pagkamatay niya. Bilang isang ina masakit pa rin para sa akin na tanggapin na wala na siya,” hinagpis ni Nanay Eugenia.

“Mahal na mahal ko ang aking anak. Hindi ko matanggap na wala na siya. Wala naman siyang kasalanan. Hindi ako titigil hangga’t walang hustisya para kay Obello,” pangako ni Tatay Benjo.

The post Obello appeared first on Manila Today.

Kabundukan ang kabuhayan–ayan ang sabi ni Tatay Ruben Asuncion na mula sa tribu ng Tagbanua Cuyonen sa Palawan. Ganito na lamang ang pagpapahalaga ni Tatay Ruben sa kabundukan sa kanilang lugar sa Barangay Banbanan, Taytay Palawan dahil wari ni Tatay Ruben ay maaari itong maglaho sa kanila nang biglaan kung patuloy itong aagawin sa kanila.

Naglunsad ang gobyerno ng National Greening Program o NGP na kung saan ay magtatanim sila ng kahit anong pananim sa isang lupain na kunwari’y makatutulong sa mga mamamayan sa komunidad na ito. Ngunit katulad din ng ilang proyekto’t programa ng pamahalaan, ang NGP ay isang huwad na programa lamang na animo’y tutulong sa kabuhayan ng mga mamamayan, ngunit taktika lamang nila ito upang sa kalauna’y maangkin ng gobyerno ang mga lupang nataniman at tuluyang maagaw.

Mayroong banta sa kanilang mga kabundukan na paglulunsaran ng ilang mga proyekto’t establisyemento, at bunga ng ganitong mga plano ay malaki ang posibilidad na mawalan ng tirahan at hanapbuhay ang mga tao roon. Mapatutunayan kung gaano nililinlang ng proyektong NGP ang mga taga-Taytay sa paraang ang mismong gobyerno ang magdedesisyon kung ano ang mga dapat itanim para kalaunan ay sila-sila rin mismo ang makikinabang sa mga pananim nilang iyon. At upang tuluyang maisakatuparan ang NGP ay nagtatalaga ng mga militar sa mga barangay nang sa gayo’y walang palag ang mga mamamayan sa bawat komunidad.

Ang isyu na ito ay hindi lamang banta para sa tribu nila Tatay Ruben ngunit ng siyam na tribu na matatagpuan sa Palawan: ang Cuyonen, Agotaynen, Cagaynen, Batak, Calamyanen, Palaw’en, Mulbog, Ken’ey at Tagbanua. Siyam na tribu ang masasagasaan ng programang ito, siyam na iba’t-ibang makukulay na kultura ang hindi malabong maglaho gawa ng mga ganitong proyektong ipatatayo at siyam na tribu kapalit ng kaunlarang para lamang sa iilan? Ganitong pagbabago nga ba ang hangad ng lahat? Pagbabago nga bang maituturing kung ang kabundukang katumbas ay kanilang buhay ay wawasakin at papatagin para lamang higit na umangat ang mga nasa tuktok?

Ga-higante man ang kalaban nila Tatay Ruben mula sa pagpoprotekta ng kanilang lupa’t kabundukan ay hindi sila matatakot mula sa mga walang habas na nangangamkam nito. Kabundukan sa kanila’y buhay kaya’t walang dahilan upang hindi nila ito ipaglaban.

The post #Lakbayan2017 | Kilalanin ang mga Lakbayani: Ruben Asuncion appeared first on Manila Today.

Isa si Jorge Dione, o Tatay Jorge sa aming pag-uusap, sa mga napapagsasamantalahan ng mga naglalakihang kompanya ng tabako sa Ilocos Sur. Daing niya, labis labis ang pangbabarat sa kanila ng mga kompanya sa presyo ng kanilang mga tanim na tabako. Pababa nang pababa ang presyong inihahapag ng mga negosyante sa mga magsasaka at nakadepende pa ito sa klase ng tanim nila mula Class A-D.

Kung dati ang isang kilong tabako ay nagkakahalaga ng 98 piso, sa kasalukuyan ay nasa 93 piso na lang at tuloy-tuloy pang bumababa. Napipilitan ang mga magsasaka katulad nina Tatay Jorge na ibenta sa ganoong halaga ang kanilang mga pananim sapagkat kung hindi nila ito ibebenta sa mga kompanya ng tabako ay wala nang bibili sa kanila nito.

Lalong nalulugmok sa kahirapan ang mga magsasakang katulad ni Tatay Jorge. Wala na silang kinikita sa kanilang mga pananim. Kung mayroon man ay hindi ito sapat para sa kanilang pang araw-araw.

Hindi lamang ang mababang presyo ng pananim ang dinadaing ni Tatay Jorge kundi pati na ang pagtigil ng militarisasyon sa kanilang lugar.

“Marami ang mga pandarahas sa amin. ‘Yung mga kapitbahay ko, marami na sa kanila ang dinukot. Pinaparatangan sila na myembro ng New People’s Army pero sa totoo lang hindi,” wika ni Tatay Jorge.

Natutunan ni Tatay Jorge na nararanasan ng iba pang pambansang minorya sa buong bansa ang mga nararanasan ng mga magsasaka sa hilagang rehiyon. Kasama na rito ang militarisasyon, kahirapan, kawalan ng kaunlaran, at iba pa.

“Kaya ako sumali rito sa Lakbayan baka sakali na ‘pag marami kami ay pakikinggan kami ng gobyerno. Sa totoo lang ramdam naman ng bawat isa na pahirap na nang pahirap na ang buhay ngayon. Naniniwala ako na ramdam ito ng bawat isa kaya naman dapat igiit ang ating mga karapatan,” ani Tatay Jorge.

The post #Lakbayan2017 | Kilalanin ang mga Lakbayani: Jorge Dione appeared first on Manila Today.

“Na-trauma silang mga kapatid ko nung nagge-gera na. [Sabi nila], ‘Umalis na tayo dito kasi baka mamatay na tayo dito.’ Tapos nagsi-iyakan na silang lahat. Pati mama ko umiyak. Umiyak, umiyak, umiyak sila. Kaya ayun po ang hindi ko matiis, na nakikita silang umiiyak, ” sabi ni Mohammad Salih, 22, habang inaalala ang araw na lumikas sila ng kanyang pamilya sa Marawi sa gitna ng gera.

Bago ang krisis sa Marawi, magsisimula na sana si Mohammad sa trabaho niya sa isang non-profit corporation. Pinangarap niyang mag-aral ulit at sundan ang yapak ng mga magulang niyang parehong ustad, terminong Arabic na ang ibig sabihin ay nirerespetong guro o propesor. Nagtuturo ang mga magulang niya sa isang madrasah, institusyong nagtuturo ng kulturang Muslim at Islamic studies.

Wasak na kung maituturing ang kalakhan sa mga kabahayan sa Marawi dahil sa mga pagbobombang nagaganap doon. Unti-unti na ring naglalaho ang mga maliit nilang kabuhayan. Maski ang pagsasaka’y hindi na nila maatupag bunga ng tensyong dulot ng sagupaang ito na kalauna’y nagresulta naman sa kawalan ng makakain ng mga pamilya sa komunidad.

Ayon pa sa mga salaysay ni Mohammad, sa tatlong buwang kaguluhan ay palaging laman ng kanilang tiyan ang mga pagkaing mula sa relief goods. Ngunit hindi pa rin nakasasapat ang palagian nilang pagkain ng mga delata at iba pang mga ‘instant foods’, dahilan upang sila’y magbakwit.

“Minsan hindi nagkakasya, minsan nalilipasan ng gutom. Wala pong pambili ng pagkain kasi walang trabaho. Walang mapagkunan ng pera kasi bakwit. Minsan hindi na nakakakain ‘pag naubos na yung pinamigay na relief goods. Kasi po magbibigay sila hindi linggo-linggo at hindi rin araw-araw. Hindi fixed kung kailan.”

Sa gitna ng kanyang pagkukuwento’y mapapansing may halong nginig at minsanang pagka-utal ang mga salitang lumalabas sa bibig ni Mohammad nang ikinukwento niya ang ganitong mga tagpong dinulot sa kanila ng Martial Law.

“Mahirap sa amin na kaming mga Muslim ay istrikto sa lalaki at babae, na hindi sila pwedeng magsama o nakikita ang isa’t isa. Sabog-sabog na sa evacuation. Wala nang privacy ‘yung mga babae dahil nandiyan ‘yung mga lalaki. Nahihirapan kami as a Muslim. Katulad ng pagsasamba na dapat limang beses kada araw. Hindi namin ma-accomplish kasi siksikan na po.”

Nagbakwit ang pamilya ni Mohammad sa Saguiran, Lanao del Norte, bago sila lumipat sa bahay ng kamag-anak sa Iligan City.

Naniniwala si Mohammad na pakana ng imperyalismong Estados Unidos at gobyerno ni Duterte ang krisis sa Marawi.

“Talagang pinapatagal nalang nila ang bakbakan doon sa Marawi para tuluyan na nila ‘tong makuha” sabi ni Mohammad, na naniniwalang ginagamit ang “war on terror” ng US upang mapalakas ang kontrol nito sa Marawi at buong Mindanao.

Hindi na halos nakahihinga ang Marawi mula sa pinsalang natamo nito, ngunit buhay pa rin ang pag-asa kay Mohammad na makauwi sa Marawi’t makapagsimulang muli.

Kahit walang kasiguraduhan ang kanilang pagbabalik ay hindi siya titigil sa pag-asam at sa pagsigaw ng kanilang hinaing: ang pagpapatigil sa pagbobomba sa Marawi, ang pagtigil ng mga airstrikes, at kagyat na tulong at plano para sa kanilang mga bakwit at para mismo sa Marawi.

The post #Lakbayan2017 | Kilalanin ang mga Lakbayani: Mohammad Salih appeared first on Manila Today.

Manila Youth Act Now, a group of students from various colleges and universities and youth from different communities, launched a peace caravan in September, the second in two consecutive years. In spite of a hiatus in the talks, they remain hopeful that peace talks would continue and yield results that would change the current system of education and social services for the youth.

The caravan visits various high schools in Manila to hold a forum on the peace talks and the plight of indigenous peoples, inviting Lumad schoolchildren to talk about their situation. The forum discusses the relevance to the youth of the social and economic reforms agenda, the current substantive agenda on the formal peace talks between the Government of the Philippines (GRP) and the National Democratic Front of the Philippines (NDFP).

The peace forum in Lakandula High School was held last September 11, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Lakandula High School was held last September 11, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Eulogio Amang Rodriguez Vocational High School was held last September 13, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Eulogio Amang Rodriguez Vocational High School was held last September 13, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Eulogio Amang Rodriguez Vocational High School was held last September 13, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Eulogio Amang Rodriguez Vocational High School was held last September 13, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The youth organizers of the caravan push for the NDFP proposition for free, accessible, nationalistic education. Such reform should go with the beefing up of funding for the public school system up until the tertiary level, building more schools and doing away with the K-12 program.

The peace forum in Antonio Villegas Vocational High School was held last September 18, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Antonio Villegas Vocational High School was held last September 18, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

antonio-villegas-voc-hs-0918-03

The peace forum in Antonio Villegas Vocational High School was held last September 18, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Antonio Villegas Vocational High School was held last September 18, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Florentino Torres High School was held last September 18, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Florentino Torres High School was held last September 18, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Florentino Torres High School was held last September 18, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The Lumad schoolchildren shared how their own tribes built their own schools with the help of church people and non-government workers. In their alternative schools, they were taught about their own culture, environment, agriculture—all that are relevant for their culture to flourish and their tribes to survive.

tpaez-integrated-school-0920-01

The peace forum in T. Paez Integrated School was held last September 20, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in T. Paez Integrated School was held last September 20, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in T. Paez Integrated School was held last September 20, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in T. Paez Integrated School was held last September 20, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The fifth round of talks between the GRP and NDFP was cancelled by the GRP in May this year, even if delegates were already in The Netherlands for the talks. The GRP demanded for a bilateral ceasefire before negotiations on reforms could proceed, while the NDFP demanded that the other side uphold previously signed agreements. Both panels’ working committees on socio and economic reforms that time could have finished with the first of three parts of the agenda, the agrarian reform and rural development, with free land distribution as a core principle.

The peace forum in Tondo High School was held last September 26, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Tondo High School was held last September 26, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Tondo High School was held last September 26, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Tondo High School was held last September 26, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Emilio Aguinaldo Integrated School was held last September 26, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

The peace forum in Emilio Aguinaldo Integrated School was held last September 26, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

emilio-aguinaldo-integ-school-0926-03

The peace forum in Emilio Aguinaldo Integrated School was held last September 26, 2017. Photo from Manila Youth Act Now.

From the time the talks were cancelled, President Rodrigo Duterte has vehemently talked against continuation of the talks, up until before the big protest rally against tyranny and fascism held last September 21. Duterte’s side has yet to issue a formal notice of cancellation of talks.

The peace caravan in Manila has visited Lakandula High School, Eulogio Amang Rodriguez Vocational High School, Antonio Villegas Vocational High School, Florentino Torres High School, T. Paez Integrated School, Emilio Aguinaldo Integrated School and Tondo High School. They would still visit Ramon Magsasaysay High School, Esteban Abada High School, Manuel L. Quezon High School, Claro M. Recto High School and Manuel Roxas High School among others.

The post Peace We Want: Youth in Manila continue spreading the message of peace appeared first on Manila Today.

Si Guiller Martin Cadano ay namartir noong ika-20 ng Setyembre ngayong taon. Siya ay napaslang, kasama ang walo pang kasapi ng New People’s Army, sa Barangay Burgos sa bayan ng Carranglan, Nueva Ecija.

Nakapagtapos si Guiller ng kursong Psychology sa UP Diliman Extension Program sa Clark, Pampanga (UP Clark). Sa kabila nito, kaniyang tinalikuran ang maalwang buhay at piniling makipamuhay sa hanay ng uring magsasaka sa Nueva Ecija. Taong 2014 nang iligal na inaresto ng mga elemento ng 3rd Infantry Battalion si Guiller kasama ang kapwa organisador na si Gerald Salonga, mula rin sa UP Clark. Kinasuhan sila ng gawa-gawang kasong illegal possession of firearms. 

Napiit ng dalawang taon at apat na buwan sa kulungan ang dalawa, at naging matunog ang kampanya para sa kanilang pagpapalaya. Noong ika-1 ng Disyembre, 2016, na-dismiss ang kaso.

Pagkalaya ni Guiller ay nagpasya siyang sumapi sa New People’s Army, upang maglingkod sa hanay sa maralitang magsasaka ng Nueva Ecija.

Sa darating na ika-5 ng Oktubre, magkakaroon ng Fact Finding Mission upang imbestagahin ang sirkumstansya ng pagkamatay ng siyam sa Barangay Burgos, Carranglan, Nueva Ecija.

The post Guilly appeared first on Manila Today.

Tila bahagi na ng buhay nila ang mga pangambang bumabarena sa kanilang mga utak. Isang buong araw ng pawang ingay na kumakalog sa kanilang mga ulo. Nasanay man sila sa tahimik na buhay sa nayon, hindi na bago sa kanila ang nakabubulabog na ingay. Parang huni na lang ng ibon ang mga tunog na ito sa kanila. Para bang kasing-esensyal na ng paghinga ang mga ingay na ito.

Ito ang bumuo sa kanilang pagkatao, ang kanilang mga karanasan.

Lagi’t laging nilalahukan ng sunod-sunod na pagbayo ng mga tunog na ito ang mga gawain nila sa pang-araw araw: sa pagluto ng agahan upang makakain ang kanilang mga anak, sa pagpasok sa eskwelahan ng mga mag-aaral na mapalad dahil sa mga paaralang itinayo ng kanilang mga magulang para sa kanila, kasama ang mga boluntaryong guro na galing mismo sa kanilang lugar. Ang iba naman ay galing pa sa lungsod at iniwan na ang komportableng mga kama de kutson at de-aircon na mga kwarto, piniling kumain ng kamoteng kahoy, papaya, saging at malunggay sa halip na fried chicken, spaghetti at hamburger. Maging sa buong araw na pag-aalaga sa mga punla ng sari-sarili nilang mga lupang sakahan ay sumasama ang ingay na umaalog sa kanilang mga isipan.

Ang ingay na ito ay isang pamilyar na ingay. Narinig na nila ito sa kanilang mga paaralan, kung saan harapan nilang nasaksihan ang pagsirit ng dugo sa katawan ng respetadong Executive Director, o hindi naman kaya’y kapag naglilibang ang mga sundalo at nilalaro ang kanilang mga sandata na para bang walang matatamaan sa kanilang delikadong kasiyahan. Nagagawa pang gawing biro ng kanilang guro na tinatawanan ang pangamba.

“Lumabas ka rito! Ipaparamdam ko sa iyo kung ano ang impyerno!” sigaw ng sundalo sa guro.

Tumahimik saglit ang guro, at tumugon.

“Huwag na lang, magtinda na lang ako ng ice cream dito, malamig pa.”

At sabay mapapalitan ang takot sa mata ng mga bata ng isang payapang halakhak. Ayos pa kami, iniisip nila.

Naririnig rin nila ito matapos ang selebrasyon ng school blessing sa kanilang lugar. Sobrang saya nilang lahat noong araw na iyon. Natawa pa sila nang mag-away noong gabi ang dalawa nilang kabayo. Isa ang nagwagi, isa naman ay tumakbo na sa iba’t ibang sikmura ng mga residente, naging kalakasan ng kalamnan. Dumalo pa nga ang kagawad ng kanilang barangay, mabuti raw at hindi yung Barangay Captain. Masama ang reputasyon sa kanila ng Barangay Captain matapos silang pagmumurahin lahat. Bakit daw ang babait nila sa mga rebeldeng hukbo tapos sobra kung makalayo sa mga sundalo. Kulang na lang sabihin ni kapitan na “mga NPA siguro kayo ‘no?” Pero lagi’t lagi nilang kinukumpara ang dalawang pwersa ng mga armadong sundalo: ang isa ay agarang umaalis kapag pinaalis nila, makikiinom ng tubig sandali at agaran ding aalis. Hindi matutulog sa kanilang mga bahay. Hindi nagkakampo sa kanilang mga paaralan. Hindi rin tinututukan ng baril ang mga tao.

Ang isa naman ay hindi ginagawa ang ginagawa ng isa.

Sabi nga. Kung ano ang gusto mong gawin sa’yo, gayundin ang gawin mo sa kapwa mo. Hinding-hindi masuklian ng mga residente ang ginagawa ng grupong kinaayawan nila. Hindi nila kayang maging mabait sa mga lumalapastangan sa kanilang mga anak na babae, na sa murang edad pa lamang ay gusto na agad laruin. Hindi nila kayang maging mabait sa mga bigla na lang papasok sa bahay nila ng alas tres ng umaga, iinspeksyunan ang bahay at kakasuhan ang tatay ng isang kasong hindi naman totoo. May baril daw ang tatay nila: isang .35 caliber. Airsoft gun lang ang alam nilang meron ang tatay nila, pero hindi .35 caliber. Nahanap daw ito ng nag-iinspeksyon sa likuran ng kanilang bahay, na para bang mayroon silang bakuran na tinutubuan ng baril sa halip na halaman. Hindi nila kayang maging mabait sa mga taong isinasako ang mga musmos na may kapansanan sa pag-iisip, itatapon sa isang maputik na lugar upang umuwi sa bahay nila at paiyakin ang nag-aalala nitong ina.

Hindi nila iyon kayang gawin.

Tila namanhid na sila sa pangamba at kinilala na lamang ito bilang bahagi ng kanilang katauhan. Ginamit na lamang nila ito upang buuin ang kanilang mga sarili, at pagsama-samahin ang mga ito sa iisang layunin.

Sobrang ingay dito sa kampuhan dahil sa mga drill trucks na nag-aayos ng lansangan. Pero lahat sila ay buong-buo ang loob.

Kayang-kaya nilang talunin ang umaalog na ingay. Matatag, tumitindig, at pinananatiling buo ang sarili.

Hindi sila aalis hangga’t hindi nila natatalo ang ingay na ito.

Hindi sila aalis hangga’t hindi sila naririnig.

—

Si John Thimoty Romero ay volunteer teacher sa Center for Lumad Advocacy, Networking and Services, Inc. (CLANS) at bahagi ng Save Our Schools Network.

The post Ingay appeared first on Manila Today.

“Mabait. Masayahin. Malambing. Pangarap niyang maging magaling na make-up artist. Marami siyang pangarap, sabi pa niya sa akin, ‘Ma ‘pag nagkatrabaho at nag-abroad na ako hayahay na buhay mo, hindi ka na magtatahi ng basahan’,” kwento ni Emelita Jore, nanay ni Aldrin.

Pagod at malungkot si Nanay Emelita. Sabi nya, mabait ang anak ko, wala akong nakikita kaaway niya. Oktubre 4 ng gabi ang unang gabing ibinurol si Aldrin.

Nagulat nalang siya nang nakita niya si Aldrin na nakahandusay sa kalsada, wala nang buhay.

Oktubre 2, gabi, matapos magpagupit ng buhok, binaril ng ‘di nakilalang salarin si Aldrin. Dalawang tama ng bala sa kanyang batok ang pumatay sa kanya.

Ayon sa mga nasa paligid nang nangyari ang pagpatay, tinawag siyang ‘Burnok’ ng bumaril. Lumingon si Aldrin. Doon na siya pinaputukan ng baril. Tatlong riding-in-tandem ang namataan sa eksena sa pagpatay kay Aldrin. Bumuwal si Aldrin sa kalye ng Martan, wala nang buhay.

May iba pang tinatawag na ‘Burnok’ sa lugar nila Aldrin sa Barangay Commonwealth sa lungsod Quezon.

Isang dumadaan lang sa mga oras na iyon ang natamaan ng bala na dinala sa ospital.

Samantala, sa ‘initial police report’ na inulat ng isang pahayagan, sabi ng police report na sabi raw ng mga residente na ‘kilalang bugaw ng mga prostitute’ ang napatay, pero sabi rin ng mga pulis na kailangan pa raw nila itong beripikahin.

Panglima sa magkakapatid, Grade 8 sa hayskul, 16 na taong gulang. Class president. Matalino. Marami pa siyang pangarap para sa kanyang pamilya.

“Wala na anak ko. Mami-miss ko siya,” iyon na lang ang nasambit ni Nanay Emelita.

The post Aldrin appeared first on Manila Today.

Today I remember a professor who’s passed on, but living on and large through his legacy of critical thinking and frank outspokenness. Monico Atienza was my professor in a subject I can no longer remember, and one where I did not get a grade.

After I shifted courses, I needed to enroll in elective subjects, any course code in the 100 series in UP Diliman. I took on one of Sir Nick’s subjects, hoping he would understand if I had to absent myself if I chose to go to rallies. Sir Nick said he will treat me the same way he would treat the others, but encouraged me to bring along my classmates if I needed to go.

I was alien to the Filipino department in the College of Arts and Letter, fresh from being book-and laboratory-bound in the College of Science and moving on to English-inclined College of Mass Communications. I only knew a few people in my class and wanted to just slip away.

For Sir Nick, free flowing discussion was focal. He rarely, if at all, scheduled lecture sessions, putting emphasis on discourse.

“Gusto ko matuto tayo sa isa’t isa,” he said at the start of the semester.

We didn’t have exams; we submitted essays, graded not on the standard of what the professor said, but on the scale of how much the student has learned. In class we talked about theory, current events, and everything else under the sun. I found myself drawn in more and more. I think I was only absent at least thrice, and rarely late. Sometimes I had to restrain myself from talking much, because the 1.5 hours would run out sooner.

Our final requirement was a group project about the use of Filipino among young ones (I forgot exactly). I was assigned to a group of Ingliseras. But we found a way to bond and presented our findings before Sir Nick at his office at the Faculty Center. We made all sorts of realization about privilege, me sharing several points about my own remolding as an activist that involved being more comfortable in Tagalog. Sir Nick, former secretary general of the Kabataang Makabayan, would nod along, as if to indicate he understood how it was to be young and petit-bourgeois.

When my classcard came back, it was marked incomplete! Confused and slightly betrayed, I asked about my grade. The report you made was a bit late, he began. But my groupmates have grades already, I reasoned. Do you need a grade now, he asked back. (Turns out later, I didn’t.) Then he gave me a most memorable backhanded compliment: Maybe you can join my class again next semester. (Regrettably, I didn’t.)

I’ve forgotten much of what we discussed, much more what course it actually was. But I will always remember these lessons from the legendary Monico Atienza: to continuously learn inside and outside the classroom, from those who come before and after you; and to confidently speak up but humbly listen better.

—

Atty. Krissy Conti is now a people’s lawyer working with the Public Interest Law Center and National Union of People’s Lawyers.

The post #PagpupugayKayTitser | Sir Nick appeared first on Manila Today.

Kilala niyo siguro siya bilang matalas na kritiko ng mga pelikula, o awtor ng mga libro tungkol sa media, kulturang popular, panitikan, at lipunan. Baka nabasa niyo na ang kanyang mga maikling kuwento, novella, at dagli, o ‘di kaya’y ni-retweet ang mga hugot niya sa Twitter. Pero una ko siyang nakilala bilang guro.

Dekano ng College of Mass Communication sa UP Diliman si Rolando Tolentino noong pumasok ako bilang freshman sa kursong Broadcast Communication sa University of the Philippines Diliman.

Dean Roland ang tawag ng block handlers ko sa kanya at kapag nakasalubong nila’y para bang batchmate o kabarkada lang – “Dean!” bati ng mga estudyante. Babatiin rin sila ni Dean sa kanilang mga pangalan.

Nalaman ko ring aktibista si Dean. Malayang nakakagawa ng mga aktibidad ang mga student organizations, pati ang mga pambansa-demokratiko at pangmasang organisasyon ng kolehiyo. Tuwing napapadaan ako sa rally, candle lighting, o solidarity night nila, lagi kong naririnig ang chant na “Alagad ng media – magmulat, maglingkod, makibaka!” pero hindi ako sumasali sa chant. At sa mga aktibidad na ‘yun, napapadaan lang din talaga ako.

Naging propesor ko sa klaseng Media and Society si Dean noong ikalawang taon ko sa kolehiyo. Unang araw ng klase namin, nag-drop na kaagad ang isa kong kaklase. Hindi niya raw kakayanin ang bigat ng mga diskusyon namin at mukhang “terror” daw si Dean.

Bagama’t totoo ngang hindi gaanong pamilyar ang mga teorya at terminong tinalakay namin – hegemony, monopoly capitalism, middle-class aspirations, subaltern identities – mahusay itong naipaliwanag ni Dean. Magsasabi siya kung hindi namin ginagalingan ang reporting namin sa klase: “Ang lifeless! Bigyan mo naman ng buhay!” Mas madalas ang mga pagkakataong natutuwa siya sa pagkakareport at pinapaabot niya ito sa reporter, sabay dagdag ng mga punto upang lubos naming maintindihan ang leksyon.

Hindi nalimita sa klasrum ang mga natutunan ko sa klase ni Dean. Dahil nga Media and Society ang inaaral namin, pumunta kami sa Hacienda Luisita sa Tarlac upang alamin ang pakikibaka ng mga magsasaka at manggagawang-bukid para sa lupang kinakamkam ng pamilyang Cojuango-Aquino.

Ang inisyal na pagkamulat sa Hacienda Luisita ay nag-udyok ng higit pang pananaliksik tungkol dito, hanggang sa nakita ko sa YouTube ang dokumentaryong Sa Ngalan ng Tubo ng Tudla Productions. Doon ko naman unang nakilala ang konsepto ng alternatibong media.

Nag-intern ako sa Tudla noong pangatlong taon ko sa kolehiyo. Mula sa inisyal na pagkamulat sa Hacienda Luisita, lalo pang napalalim ang kaalaman ko sa media at lipunan nang hindi nakaupo sa de-aircon na klasrum – sa mga piket sa labas ng pabrika, sa demolisyon ng mga komunidad ng maralitang lungsod, sa lupa ng mga katutubong dinarambong ng gobyerno at malalaking negosyo, sa malalawak na lansangan ng Metro Manila.

Ang mga lugar na ito ay hindi lang mga espasyo ng pagmamalupit ng hindi mapagkalingang sistema sa mga mamamayan nito; lulan ang mga ito ng pakikibaka ng mga mamamayang kolektibong nagpupunla ng bagong lipunan. Gayundin, ang alternatibong media ang nagsisilbing espasyo para sa mga boses na pilit na pinapatahimik ng sistema.

Mula sa pagiging estudyante ng media sa klase ni Dean, naging video journalist ako sa Tudla. Dito, walang-katapusan akong natututo mula sa pinakamahuhusay na mga guro, ang masa. At kasama sila, natuto rin akong magmartsa sa saliw ng “Alagad ng media – magmulat, maglingkod, makibaka!”

—

Si Erika Cruz ay kasalukuyang Executive Director ng Tudla Productions.

The post #PagpupugayKayTitser | Dean appeared first on Manila Today.

Bago naging Chairman Mong, mayroon munang Sir Mong.

Lingid marahil sa kaalaman ng marami na si Raymond Palatino o kilala bilang Mong ay nagtapos ng kursong Edukasyon sa UP Diliman. Kung mayroong hindi makakalimot noon ay ako at sampu ng aking mga kamag-aral na naging estudyante niya nang siya ay maging student teacher sa aming hayskul. Lab school kasi ng UP, kung kaya’t ang mga nag-aaral ng Edukasyon sa College of Education sa UP Diliman ay nagiging mga student teacher sa aming paaralan. Sir Mong ang tawag namin sa kanya, kasi Ma’am o Sir ang ikinakabit sa mga pangalan ng mga guro sa paaralan namin.

Isang semestre namin naging guro si Mong sa asignaturang Araling Panlipunan. Pero hindi namin siya madalas nakita. Laging siyang late sa klase. At dahil katulad sa unibersidad ang patakaran na kapag ang guro ay wala pa sa ikalimang bahagdan ng oras ng klase, maaari nang iwan ng mga estudyante ang klase nang hindi mamamarkahan na absent. Minsa’y inabutan niya kaming paalis na, hinabol niya kami, at kahit pa ayaw namin ay bumalik kami sa klasrum kasi kailangan niyang mag-demo ng pagtuturo kundi ay ‘di niya makukumpleto ang kanyang requirements.

Busy kasi si Mong at pilit niyang binabalanse ang kanyang pag-aaral at pagtuturo sa kanyang pagiging lider-estudyante. Sa panahong iyon, kasama siyang namuno sa isa sa pinakamalaking pagkilos ng mga kabataan laban sa budget cut sa edukasyon, isa sa maagang pagkilos tungo sa pagpapabagsak ng isang kurakot at pasistang pangulo. Nang patapos na ang semestre, napili naman siya ng kanyang partidong Student Alliance for the Advancement of Democratic Rights in UP (STAND UP) na tumakbo bilang standard bearer nito, bilang Chairperson. Sumulat pa kami ng statement para suportahan ang kanyang pagkandidato. Isang taon matapos noon, namuno si Mong sa unang mga kabataang humugos tungong EDSA sa pagkilos na makikilala bilang Edsa Dos.

Sabi nga ng isang kaibigan, may buenas si Mong sa kilusang kabataan at estudyante. Siya kasi ang unang nanalong kandidato sa pagkapangulo ng STAND UP sa university student council elections. Ilang taon pa ang lilipas, siya rin ang unang makakaupong kinatawan ng kabataan sa partylist sa House of Representatives, sa antas na ng pambansang gobyerno, kaya siya rin ay naging Congressman Mong. Matapos ang termino sa Kongreso, bumalik si Mong sa pag-oorganisa at pamumuno sa kilusang masa at nahalal bilang Chairman ng Bagong Alyansang Makabayan Metro Manila. Para magawa ito, tinalikuran ni Chairman Mong ang petition sa US para sumunod sa kanyang pamilya na doon na naninirahan, na plano na ng kanilang pamilya mula nang siya ay bata pa.

Kung sabi nga ng ating mga guro, hindi grado ang panukat ng katalinuhan at pagpupunyagi ng mga mag-aaral, masasabi rin sigurong hindi lang oras na ginugol sa pagtuturo nasusukat ang kahusayan ng isang guro. Dahil sa kaso ni Sir Mong, mas maraming aral ang patuloy na itinuturo ng kanyang buhay at pag-aalay sa maraming kabataan sa kasalukuyan.

The post #PagpupugayKayTitser | Sir Mong appeared first on Manila Today.

Ang pagkamulat daw sa lipunan ay matutunghayan pagdating mo sa totoong pakikipagsapalaran sa buhay. Karamihan yun ang karanasan. Subalit sa isang tulad kong mag-aaral, una kong natutunan ng lubos ang realidad ng lipunan sa Politeknikong unibersidad ng Pilipinas (PUP) sa aking Propesor na si Arlan Camba.

Minulat niya ako sa totoong kalagayan ng lipunan. Hinikayat niya ang isang tulad ko na gamitin ang aking kakayahan para sa paglilingkod sa bayan.

Unang taon ko sa kolehiyo naging propesor ko si Sir Camba sa Retorika (Masining na Pagpapahayag). Hindi siya tipikal na guro na maraming dala-dala sa klase ‘pag magtuturo. Ang tanging dala niya lamang ay isang whiteboard marker, ang kanyang sarili, paninindigan, paniniwala, at adbokasiya.

Mahusay siyang magturo hindi lamang sa mismong asignatura, pero maalam din siya sa kalagayan ng lipunan. Binuksan niya ang aking isipan at ng marami pang mag-aaral sa pag-aambag para sa tunay na pagbabago.

Hindi ko malilimutan ang huling SONA ni Noynoy noong 2014. Inimbita kami ni Sir na dumalo sa pagkilos upang obserbahan at makinig sa mamamayang magpoprotesta sa araw na iyon. Hindi niya pinilit ang klase. Sa pagkakataong iyon, hindi na ako nagdalawang isip na makiisa. Ang iba kong kaklase ay takot kaya bandang huli ay apat lang kaming dumalo at nakiisa sa tinaguriang SONA ng Mamamayan. Narinig ko ang hinagpis ng masa. Ang mga ama’t inang nakikibaka para sa kanilang pamilya. Mga anak na nakikibaka para sa kinabukasan. Hindi man alam ni Sir Camba subalit sa pag-imbita niya sa akin sa SONA ay tumagos sa buong sensibilidad ko ang bawat hinagpis, poot, at galit ng sambayanang matagal ng nasasadlak sa dusa.

Matapos ang isang linggo, nagklase muli sa amin si Sir Camba. Hindi ko malilimutan ang lungkot sa kanyang mga mata nang malamang hindi dumalo ang kalakhan sa amin sa rally. Subalit hinding-hindi ko makakalimutan ang kanyang sinabi ng araw na iyon.

“Ang pinakamadilim na bahagi ng impyerno ay nakalaan para sa mga walang pinapanigan.”

“Walang neutral. May magagawa ka pero hindi mo ginawa.”

Ang bawat linya na iyon ang tumagos sa aking puso’t isipan. Pagkaraan ng klase nagdesisyon na akong sumapi sa isang organisasyon ng manunulat.

“Hindi sapat na mag-aral ka lamang sa paaralan. Mas matutunghayan mo ang aral ng buhay sa labas. Sa mga nakakaranas.”

“Hindi tiket ang diploma para sa tagumpay. Walang kasigurahan ang maalwan na buhay sa lipunang kinokontrol ng iilan.”

Kaya ngayong araw ng mga guro, isang taas kamaong pagpupugay para kay Propesor Arlan Camba isang dakilang guro ng bayan. Isang gurong mapagpalaya at makabayan. Isa kang inspirasyon sa marami. Ang pagmumulat mo sa maraming mag-aaral sa tunay na kalagayan ng lipunan ay isang adhikain na walang kapantay. Patotoo ka na ang guro ay hindi lamang nagtuturo ng mga lessons o syllabus subalit tinuturuan rin niya ang kanyang mga mag-aaral para manindigan at lalong mas mahalin ang kapwa, ang iba, ang bayan.

Maligayang araw ng mga guro sa mga guro ng bayan!

The post #PagpupugayKayTitser | Sir Camba appeared first on Manila Today.