“News monitoring time” noong gabi ng ika-15 ng Marso 2002 sa HQ ng Anakbayan nang tumambad sa mga balita ang dalawang bangkay ng rebeldeng ipinarada ng mga militar sa probinsya ng Rizal. Walang mukhang ipinakita. Tanging mga katawang tinakpan lamang ng dahon ng saging at anklet sa paa ng nabuwal na amasonang rebelde ang naiwang imahe sa nangyaring madugong engkuwentro.

Hindi man pinangalanan, iba ang kaba na naramdaman ko noong mga sandaling iyon. Hindi man pinangalanan, batid kong ang ipinakitang rebelde na napaslang at ang kaibigan kong sumampa sa hanay ng Bagong Hukbong Bayan ay iisa. Hindi man pinangalanan, hindi ko rin naman ninais na Lucille Gypsy Zabala o “Ka Ella” ang maririnig kong pagkakakilanlan sa bangkay na ibinalita sa telebisyon.

At hindi nga ako nagkamali.

Malalim na ang gabi noong araw ding iyon nang pumasok na ang kinakatakutang kumpirmasyon ng lahat ng nakakakilala sa iyo. Tandang-tanda ko pa at malinaw pa sa aking alaala ang mga tagpong iyon. Ayon sa balitang ipinaabot ng larangan na pinanggalingan mo, kinumpirma nila ang hinala ng lahat na ikaw at isang lokal ng probinsya ang nabuwal sa paanan ng Sierra Madre.

Ayon sa ulat nila, sa hita lang naman ang tama mo ng ligaw na bala dahil tinakpan ka ng kasama mong hukbo na higit na mas malubha ang naging tama, na sanhi ng agad din niyang pagkamatay. Dahil daw sa tama ng bala ay hindi ka na umano nakaatras at naabutan ka na ng mga sundalo. Kung tutuusin daw, hindi nakamamatay ang pinsala sa iyong hita kung agad kang nalapatan ng atensyong medikal. Pero hinayaan ka ng mga berdugo na maubusan ng dugo.

Matapos matanggap ang balita, agad kaming naghanda dahil kinabukasan ay susunduin na raw namin ang iyong bangkay sa Antipolo.

Bumuhos ang mga luha sa malamig na gabing iyon. Nagbalik ang mga alaala ng maiksi ngunit masasaya’t makabaluhang mga sandaling nagkasama tayo sa loob ng pamantasan, sa tambayan sa “Lovers Lane” sa tapat ng Admin Building, sa mga pagkilos sa lansangan, sa mga pulong, sa bahay ng mga tibak ng FEU sa Prudencio, sa HQ at kung saan-saan pa.

Kung naaalala ko nang tama, sa “Lovers Lane” ka namin unang nakita at nakilala ng mga kaklase ko sa unang mga araw ng pasukan noong taong 2000. Halos sabay ang araw ng pagkaka-organisa sa atin dahil inianak tayo ng pagkilos sa Pandacan Oil Depot laban sa pagtaas ng presyo ng langis sa ilalim ng rehimeng US-Estrada. Hindi namin matantya ang unang impresyon namin sa iyo noon kasi magkahalong masayahin na maingay at mataray na seryoso ka noong una.

Sa umpisa pa lang, binasag mo ang tipikal na aktibistang imahe. Simula sa iba-ibang style ng buhok, branded at fashionista mong estilo, updated cellphone units at sa iba pang mga bagay. Tipikal kang kolehiyala noon na hindi mo aakalain na kakayaning sumama sa mga rally at magbilad sa tirik na araw. Kahit alam kong mas maganda ako sa iyo, marami rin namang mga kasama ang humanga sa iyo at nagpahayag sa iyo ng pagsinta.

Hanggang sa mas nakilala kita nang lubos sa pagdaan ng mga araw. Naging mas magaan ang paggampan ng mga gawain sa loob ng pamantasan kasama ka lalo noong umigting ang kampanya para patalsikin si Estrada, pagpapanawagan ng pagbuwag sa Reserved Officers Training Corps (ROTC), kampanyang elektoral sa Student Council, mga komprontasyon at debate laban sa mga kontras at marami pang mga laban. Hindi rin tayo nagpatali noon sa loob ng pamantasan at lumahok sa mga kampanya at pakikibaka ng ibang sektor gaya ng welga ng mga manggagawa ng SSS, Adamson University at iba pa.

Nasaksihan ko rin kung gaano ka nagsikhay at nagpakahusay sa mga gawain mo bilang organisador sa mga organisasyong pang-masa ng kabataan at alyansang tinanganan mo at kung paano mo rin ginampanan ang mga gawain bilang tagapagsalita, lider-masa at kampanyador habang isinasabay ang pagpapalalim ng mga pag-aaral sa iba’t ibang mga kurso sa loob ng organisasyon. Sabi nga ng mga nakasama natin, “agresibo ka at gusto mo talagang matuto.”

At hindi ka nga nasapatan sa parliyamentong larangan ng pakikibaka’t digma.

Nawala ka na lang isang araw dahil buong-buo kang nagpasyang aralin at saksihan mismo sa iyong sariling mata ang armadong pakikibaka sa kanayunan. Sumapi ka nga raw sa Bagong Hukbong Bayan.

Hindi nagtagal ay bumalik ka rin, hindi upang magpahinga, kundi upang ipaalam sa iyong pinakamamahal na ina at kapatid ang iyong pasya na mag-fulltime o FT na NPA. Tulad din ng iyong inaasahan, hindi pumayag ang iyong ina sa pasya mong ito at dumating sa punto na inilagay ka sa house arrest. Kwento mo nga, hindi ka binibigyan ng pera ni isang sentimo para matiyak na hindi ka makakabalik sa Maynila mula sa probinsya niyo sa Ilocos Norte. Kaya ang ginawa mo, nag-ipon ka ng palihim mula sa papiso-pisong sukli sa mga inuutos sa iyong ipabili sa tindahan.

Hanggang sa nakaipon ka ng pamasahe at nagpaalam ka nang aalis. Lingid sa iyong kaalaman, napagtanto ng iyong ina ang iyong sinseridad mula sa determinadong aksyon mong ito. Nanaig ka. Natupad mo ang pakikipamuhay at paglilingkod sa hanay ng aping magsasaka bilang isang ganap na Pulang Mandirigma.

Hanggang sa dumating ang araw na pumatid sa dakila mong buhay na buong-buo mong inalay para sa sambayanan at rebolusyon. Sa mahigit labing-apat na taon, marahil natapos na ang aming pagluluksa ngunit hindi pa ang laban ng iyong di natapos na digma.

Naging maiksi ang halos dalawang taon nating pagiging magkaibigan at magkasama sa kilusan. Maiksi man ay naging makahulugan ang bawat mga araw ng pagkamulat, pagkatuto at pagpapanibagong-hubog kasama ka. Inspirasyon ka, hindi lang sa akin kundi sa marami pang mga mabubuting anak ng bayan na kagaya mo.

Hindi ka man nila naabutan ngunit kilala ka rin nila. Isinunod sa pangalan mo ang panrehiyunal na balangay ng Kabataang Makabayan sa Kamaynilaan bilang pagpupugay at walang hanggang pasasalamat sa iyong kadakilaan. Nakahanay na ang iyong pangalan sa bantayog ng mga martir at tunay na bayani ng sambayanan.

Hindi na lamang sa mga upuang vina-vandalize natin sa “Lovers Lane” makikita ang iyong pangalan. Nakatala at nakaukit na rin ito sa kahabaan ng bulubundukin ng Sierra Madre kung saan idinilig ang iyong dugo.

Mabuhay ka, Gypsy!

Mabuhay ang lahat ng mga Mabubuting Anak ng Bayan!

*Lovers Lane – tawag sa tambayan ng mga aktibista sa Far Eastern University – Manila.

Basahin ang iba pang kwento tungkol sa mga kabataang martir dito.

Hindi ko malilimutan ang kwento ng kanyang pangalan—Felenina, alinsunod sa dakilang rebolusyonaryong si Vladimir Lenin, at Kriselda, bilang pagkilala sa pagkakapiit at panganganak ng kanyang nanay sa kuya niya sa kulungan noong Batas Militar. Iyon ang unang beses na nagkausap kami kahit na matagal na kaming nagkakasalubong sa eskwelahan. Iyon din ang unang rali naming magkasama. Doon nagsimula ang aming pagkakaibigan.

Mula Candy tungong Bakti

Nini ang tawag sa kanya ng kanyang pamilya, at iyon na rin ang nakagawiang itawag sa kanya ng mga malalapit niyang kaibigan at kaklase sa UP Integrated School. Noong una’y hindi ko inakalang magiging kaibigan ko siya. Isa siyang certified Candy girl. Kasama siya sa mga kabatch namin na mahilig magbasa ng Candy magazine. Mukha siyang mahinhin at parang sobrang mabait. Samantalang ako naman at ang mga kabarkada ko ang isa sa mga pinakabalahura sa batch. Kami naman yung tipong kahit mga nasa upper level na estudyante e babalahurain namin.

Pero ang magkaiba naming personalidad ay pinagbuklod ng pagsali namin pareho sa Anakbayan noong grade 8 kami. Mula noon, naging magkasama kami sa mga pagkilos—pinakatampok ang pagwalk-out namin sa SONA ni Erap, at sa mga sunud-sunod na rali na dumulo sa pagpapatalsik kay Erap sa Malakanyang. Nagkakasama kami sa mga ED at mga pulong sa Vinzons na inaabot na ng gabi.

Grade 10 ko lang talaga naging kaklase si Nini. Naging mas malapit kami sa isa’t isa hindi lang dahil sa magkaklase na kami kundi dahil alam naming may mas malalim kaming ugnayan bilang magkasama. Magkasabwat na kami sa pagpapalusot sa mga magulang para makadalo sa pulong, ED, at rali. Nagsasaluhan kami sa pakikipagdebate sa mga guro namin sa klase.

Pareho kami ni Nini na nakapasa sa UP Diliman. Siya sa kursong Political Science. Ako naman sa Philosophy. At dahil nasa iisang kolehiyo lang naman kami, kami na ang laging magkasama sa pang-araw-araw na gawain. Para kaming magkarelasyon na memoryado ang iskedyul ng bawat isa. May ‘tagpuan’ sa AS lobby tuwing tanghalian at sabay na kakain kay Aling Lina. Kami rin yung madalas na binabansagan ng mga kasama na ‘college na pero high school pa rin’ dahil sa high school pa rin kami nag-oorganisa.

Sabay kaming nagpasyang magfultaym bago pa man namin matapos ang ikalawang semestre ng unang taon namin sa kolehiyo. Tanda ko pa kung paano kaming nagpasya na lang na parehong huwag na lang pumasok sa klase noong araw na iyon. Pareho kaming nagtatanong kung ano pa nga ba ang kabuluhan ng kolehiyo sa amin gayong sa pagpupultaym din naman kami tutungo. Sa isip namin noon, malinaw ang perspektiba—maglingkod nang buong panahon sa pagrerebolusyon.

ED Queen

Si Nini ang aming reyna pagdating sa paglulunsad ng mga ED. Sa aming grupo, katumbas ng pangalan at mukha niya ang gawaing edukasyon. Kapag nakikita na siya ng mga bata naming kasapi o yung mga inoorganisa namin sa komunidad, ‘matik na yan. Tiyak may ED o kaya magpapatawag siya ng kumperensya para magtasa at magplano para sa gawaing edukasyon.

Iba ang karisma ni Nini lalo na pagdating sa pagbibigay ng mga pag-aaral. Marami kaming mga kasapi sa komunidad na aminadong naengganyo sa pagdalo sa pag-aaral dahil sa ganda ni Nini. Aba, e sinong di mahihikayat ng maniningning niyang mga mata at ngiti? Pero di lang naman karisma ang bala ni Nini. Mahusay kasi talaga siya bilang instruktor. Malinaw ang mga punto, sapul ng masa ang mga aral. Magaan ang pagtuturo dahil inaaral niya at ginagamay ang panlasa ng masang kasapian.

Minsan, dumalo siya sa isang instructors’ training kung saan isang matagal na sa gawaing instruksyon ang nagbigay ng pagsasanay. Sa lahat ng mga pinadalong instruktor, si Nini ang pinaka-striking, ika nga ng mga nakasama niya. Pinuri siya ng trainor sa kanyang husay sa pagbibigay ng pag-aaral. Ang tanging puna lang ng trainor sa kanya ay ang kanyang bungi sa harapan, magpapustiso daw siya para di naman nakakadistract, biro ng trainor. Pero ganyan nga din kasi si Nini, di naman niya talaga inuuna ang sariling mga pangangailangan niya.

Para kay Nini, hindi lang dapat basta-basta ang paglulunsad ng pag-aaral. Dapat organisado din. Dapat merong kurikulum at sistema. Susi si Nini sa pagpapaunlad ng aming gawaing edukasyon—nagdetalye ng mga aralin depende sa pangangailangan ng bawat kasapi, nagbuo ng listahan ng mga suggested readings para sa paghahanda sa mga pag-aaral. Dahil dito, mas naging sabik sa pag-aaral ang mga kasapi at lumaki ang bilang ng mga napapatapos sa pag-aaral, gayundin ang balon ng mga instruktor.

Gurlfriend ng lahat

Si Nini na siguro ang pinakamalapit sa lahat ng mga kasama namin sa grupo. Siya ang pinakamadaling lapitan para sa karamihan ng aming mga kasapi. Madali siyang makagaanan ng loob. Mahusay at sinserong tagapakinig at mainam na tagapayo. Kapag nakikipagtext siya sa mga bata naming kasama, lumalabas yung kanyang pagiging Candy girl—“Gurlfriend, may ED tayo bukas ha? Labsyu. :*”

Kahit yung mga kasamang nanlalamlam sa pagkilos, sa kanya lang buong-buong nagbubukas. Siya din ang pinakamasipag na hagilapin sila, kausapin sila, at kumbinsihing muling tumangan ng gawain kahit sa pinakamaliit na kayang iambag.

Sa aking unti-unting pagkawala, siya rin lang ang laging bumabalik. May dalang pinakabagong labas na pahayag o kaya memo, mag-u-unite kahit di ka nagpapa-unite. Mangungumusta pero hindi lang bilang magkaibigan kundi bilang magkakolektib pa rin. Anong long-term niyong plano? Anong maiaambag sa kagyat? Basahin mo ‘to, yan ang latest.

Mandirigma

Hindi na siya sa akin nakapag-abiso sa kanyang pag-alis. Abala ako sa pagiging nanay habang siya naman ay masikhay pa rin sa pagkilos at buo na ang loob na iangat ang antas ng kanyang paglilingkod sa sambayanan. Noon pa man, pangarap na ni Nini ang maging kasapi ng Bagong Hukbong Bayan. Batid na niya na doon ang pinakamataas na antas ng labanan, at doon din niya mababaka nang husto ang mga peti-burgis na tendensiya para buong-buong maglingkod sa sambayanan.

Pero noong nalaman kong nagpasya na siyang umakyat, di ko pa rin napigilang mag-alala. Maliit kasi at payat ang kanyang pangangatawan. E hindi ba nga’t lagi siyang kinakantyawan ng mga kasama sa komunidad na kaya siya laging nakabackpack e para pampabigat at nang hindi siya tangayin ng malakas na hangin kapag bumabagyo?

Pero buo ang loob ni Nini at sadyang matibay ang kanyang paninindigan. Hindi alintana sa kanya ang liit ng kanyang pangangatawan. Taong 2008, tumungo si Nini sa Hilagang Luzon para makipag-integrasyon sa mga magsasaka sa kanayunan at di naglaon ay nagpahayag siya ng kapasyahang buong panahong kumilos doon bilang mandirigma ng Bagong Hukbong Bayan.

Dalawang beses lang nakadalaw si Nini mula nang magpasya siyang maging mandirigma. Sa huli niyang dalaw, namalas namin ang medyo inilusog ng kanyang katawan, at ang pinakamatingkad ay ang kanyang kasiyahan sa kanyang ginagawa. Masayang-masaya siya sa gawain niya doon. Masaya niyang ikinwento ang kanyang bagong karelasyon.

Bagong panganak lang ako noong huli niyang bisita. Tinulungan pa niya ako sa pagluluto ng tanghalian. Kahit sa akin, naggagawaing masa ang aking matalik na kaibigan. Sa araw na iyon, babalik na rin siya sa kanayunan. Ako ang huli niyang dinalaw. Biglaan at walang abiso, pero okay lang, ikaw naman ang nagprito, sabi ko sa kanya. Bago siya umalis, ‘matik na din sa amin ang magyakapan nang mahigpit. Alam na namin yun. Kailangang samantalahin ang pagkikita.

Matapos ang mahigit lang isang buwan, sumabog ang balita. Wala na siya. Nag-iisang nasawi sa gitna ng isang engkwentro sa kaaway. Natagalan sa pagpapaabot ng balita dahil sa higpit ng seguridad sa erya. Ihinabilin na lang siya sa mga masang katutubo doon at saka na lamang binalikan.

Sa pagmamahal ng masa sa kanya, kahit ilang araw na siyang nakalibing bago pa makarating ang pamilya ni Nini sa erya para kunin ang katawan niya, parang mainit pa ang kanyang katawan nang kunin nila. Inayos nang mabuti ng mga katutubo ang pagkupkop sa walang buhay niyang katawan. Iningatan siya ng masa gaya ng kanyang paglilingkod sa kanila.

Sa mga gabing maaliwalas ang kalangitan, tinatanaw kita, Nini. Ikinukwento kita sa aking mga anak, gaya ng sa eksena sa pelikulang Lion King. “Andoon sa mga tala sa kalangitan, nagniningning ang isa nating kaibigan. Siya si Felenina Kriselda, isang rebolusyonaryong mandirigma.”

Basahin ang iba pang kwento tungkol sa mga kabataang martir dito.

Sa buong mundo, sa Pilipinas daw umano pinakamatagal na ipinagdiriwang ang Pasko. Mula pa lang kasi pagpasok ng buwan ng mga –ber ay Pasko na rito. Wala pa man ang simoy ng Kapaskuhan, maririnig mo namang pinapatugtog na ang mga awiting pang-Pasko sa mga dyip, bus, mall, maging sa radyo. Sa mga programa sa telebisyon ay may countdown na nagsisimula sa 100 o higit pang araw bago mag-Pasko.

Napakahiwaga ng pagkabighani ng mga Pilipino sa Kapaskuhan. Minsan naipapaliwanag na lang ito sa datos na may 92% ang Kristiyano sa Pilipinas, kung saan 81% ang Katoliko.

Kung sa kalendaryo ng mga Kristiyano, nagsimula na ang panahon ng Adbiyento noong Nobyembre 27, o ang ikaapat na Linggo bago ang Pasko, ang unang pagdating, ang araw ng pagsilang kay Hesus. Sa tradisyon ng mga Kristiyano, ito ay panahon ng pagdarasal, pag-aayuno at pagsisisi. Sinusundan ito ng gunamgunam, pag-asa at lugod.

Dahil nga doon naikakabit ang kahulugan ng Pasko, kinagawian na rin ng mga Pilipino sa panahon ng Pasko ang pagsasama-sama, pagsasaya o pagdiriwang, pagbibigay ng mga aguinaldo, at pasasalamat sa mga biyaya.

Ngunit sa konteksto ng buhay sa ating bayan sa kasalukuyan, mas maraming mamamayan ang sadlak sa dalita. Maraming tulad ni Hesus na ipinanganak sa sabsaban, lumaki sa simple o salat, pagal sa paggawa tulad ng kanyang ama na si Jose, inusig at pinagmalupitan gaya ni Hesus dahil sa kanyang mga ideya. Ang mga magsasakang walang lupa at palaging nasa bingit ng gutom, ang mga manggagawang pagal sa trabaho at salat sa sahod, ang mga maralitang lungsod na walang tiyak na paninirahan, mga kabataang napagkaitan ng oportunidad na mag-aral, ang mga katutubong dinarahas at pinalalayas sa kanilang mga lupang ninuno, ang mga kaanak ng mga bilanggong pulitikal at mga nawawala, mga biktima ng tiraniya.

Naitanong mo na ba sa iyong sarili kahit minsan, paano sila nagpa-Pasko?

Ano kayang ipinagpapasalamat nila?

Ano kaya ang inaasam nila tuwing Pasko?

Nais mo bang malaman?

The B’laan people are one of 18 Lumad indigenous groups living in the southern Philippine island of Mindanao. With a population of around 450,000, they are largely concentrated in the provinces of South Cotabato, Davao del Sur and Sultan Kudarat. Most of them are still engaged in subsistence farming, with corn and rice being the main produce. Originally, the B’laans lived on the fertile plains but were slowly forced to move to the mountains when the government started bringing in majority Cebuanos and Ilonggos from the central Philippine islands during the early 1900s.

South Cotabato is known as the food basket of Mindanao because of its fertile lands and diverse agricultural products. In 2016, South Cotabato was the third most economically competitive province in the Philippines. The province’s population is a mixture of descendants of Cebuano and Ilonggo settlers from the Visayas area, Moslem peoples, and Lumad peoples belonging to the B’laan, Manobo and T’boli groups.

The province is blessed with bountiful mineral resources. Tampakan town in South Cotabato has one of the largest undeveloped copper and gold deposits in Southeast Asia. A large number of B’laans live in the mountainous parts of the town, and they consider Mount Bulol as a sacred mountain for their tribe. When one visits the town, one is struck by how quiet and serene the municipality is.

Underneath this seemingly peaceful exterior, however, is the fact that Tampakan is the battleground of a war that has raged for decades. 

Checkered past

The Tampakan Copper-Gold Mine Project in the uplands of the town has changed hands several times since exploration in the area commenced. In 1990, the Western Mining Company (WMC) started exploring around the Tampakan highlands after an invitation from the Tampakan Group of Companies, a consortium of small-scale miners based in the province. Their areas of interest were in the ancestral lands of the indigenous B’laan people. In 1995, two months after the enactment of Republic Act 7492, or the Mining Act, WMC was granted a financial and technical assistance agreement (FTAA) by the Philippine government. The FTAA initially covered an area of 99,387 hectares located in four provinces, four municipalities and nine barangays. In line with the provisions of the Mining Act, the FTAA gave WMC the right to explore and commercially exploit, as well as completely own, the land granted to it for 50 years.

In 2001, WMC transferred its FTAA to locally-owned Sagittarius Mines, Inc. (SMI). The following year, Australian company Indophil Resources bought shares of the mine project. In 2007, Swiss-based Xstrata Copper gained 62.5% controlling equity interest of the project as well as management of SMI. In 2013, the company Glencore merged with Xstrata, creating the fourth largest natural resources corporation in the world. Glencore Xstrata, as the new company was called, gained control of the Tampakan project as well. In the middle of 2015, however, Glencore Xstrata completed the sale of its interests in the Tampakan project to the local Alcantara group through its subsidiary Alsons Prime Investment Corp. (ACIP), which by then also had controlling interest over Indophil. The sale facilitated the return of the Tampakan project, as well as management of SMI, into Filipino hands.

Public-private partnership

From the onset, the Philippine government has given, and is obliged to give its assistance to ensure the operation of the Tampakan project. The ease by which WMC obtained its FTAA just two months after the legislation of the Mining Act in 1995, despite the lack of consent from the affected B’laan people in the mining site, is a testament to the willingness of the government to give necessary permits to mining companies like the WMC.

In 1997, the La Bugal-B’laan Tribal Association of Columbio, Sultan Kudarat challenged the constitutionality of the Mining Act, asserting that its provisions regarding 100% foreign ownership of land as well as other provisions of the said law are going against the 1987 Philippine Constitution. In 27 January  2004, the Philippine Supreme Court (SC) declared the Mining Act unconstitutional, thereby voiding the FTAA issued to WMC and other foreign mining companies.

Upon hearing of the SC decision regarding the Mining Act’s unconstitutionality, former House Speaker Jose De Venecia “decided to mount a strong campaign to get the Supreme Court to reverse itself.” De Venecia was speaker of the House of Representatives when the Mining Act was passed. The law’s primary sponsor in 1995 was then-Senator Gloria Macapagal Arroyo, who was the country’s president when the SC had reversed its own decision in 2004.

The original FTAA text states that the national government must “ensure the timely issuance of necessary permits and similar authorizing documents and lifting of impending regulations or reservations for the use of surface of the contract area.” An apparent case of collusion between the government and SMI resulted in the issuance of the mining company’s environmental compliance certificate (ECC), a document necessary for the mining operations to move from exploration to extraction.

In a feasibility study, SMI shareholder Indophil stated that the only viable and most profitable way for the company to extract copper and gold from the ground was through open pit mining. In response to this, the South Cotabato provincial government passed the Environment Code explicitly banning open-pit mining within the province’s territory in June 2010. Prior to this, several municipal councils had already banned SMI from operating in their areas of jurisdiction. In January 2012, the Department of Environment and Natural Resources denied SMI’s application for an Environmental Compliance Certificate (ECC), citing the South Cotabato Environmental Code as basis.

No cases were filed by SMI in court to challenge the local Environment Code. Instead, it brought its case to then-President Benigno Aquino III. By 6 July 2012, Aquino issued Executive Order (EO) 79, which gave the national government the authority to decide on the issuance of permits for mining companies. On 4 February 2013, the Office of the President through Executive Secretary Pacquito Ochoa, Jr. released a memorandum criticizing the DENR for its failure to issue SMI’s ECC and directing it to immediately grant the company’s request. By the end of the month SMI had its ECC.

In another case of government power and influence wielded to clear the way for these big miners, the three municipal mayors of Kiblawan, Tampakan and Colombio signed a memorandum of agreement (MOA) in 2008 with SMI to create Task Force KITACO. The MOA tasked the three municipal governments with recruitment of paramilitary forces into the Citizen’s Armed Forces Geographical Units (CAFGU) to serve as investment defense forces for the Tampakan mine while SMI provides the funds for equipping, training and provisioning of recruits.

Corresponding actions and decisions of SMI, its owners, the national government, and several local government officials has had a profound, and mostly negative, impact on the lives of the B’laan people in the area.

Blood-stained gold

In 1995, WMC was granted its FTAA for the Tampakan project without consulting the B’laan people to be affected by the operation. WMC submitted a list of signatures of people supposedly giving their consent to the project one month after the granting of the FTAA, thus violating the law which stipulates that the FPIC must be acquired by the company prior to the issuance of any mining permit. In addition, many of those who signed lamented the fact that they were not properly informed as to the method WMC will use in extracting mineral resources as well as the possible effects of mining operations on their ancestral lands and ways of life.

The FTAA originally covered over 90,000 hectares of B’laan ancestral lands. If the exploration advances to the extraction phase, the open pit mine will cover 10,000 hectares of land, the size of 17,000 basketball courts in width and a depth of a 160-storey building. 5000 people living in the mine site will have to be resettled, endangering the livelihood and culture of the B’laan people, whose traditions and way of life are intricately connected to the land.

Showing its resolve to claim the ancestral lands of the B’laan for its mining operations, the SMI handpicked representatives from the B’laan people and created resettlement committees that did not represent the majority of the affected people. By early 2012, SMI started posting notices around the mine site that it will start the registration process for those who wish to avail of compensation for resettling outside the mining site. The notice was written in Bisaya, a language not many of the B’laan people understand (aside from the fact that many of the B’laan people do not know how to read). The notice also stipulated that those who do not avail of this registration process will not receive anything from the company. Many of the B’laans did not register for resettlement and instead took action against the company’s resettlement policy.

The Philippine Army and the Task Force KITACO set up several military detachments in the area to protect the mine site as well as maintain peace and order in the area. In fact, these military and paramilitary groups supported by SMI routinely targeted the indigenous B’laan for harassment and intimidation.

“The military has become a tool of SMI to force us to agree to the company’s wishes,” attested B’laan leader Minda Dalinan, secretary general of Kaluhhamin (Kahugpongan sa mga Lumad sa Halayong-Habagatang Mindanao or Unity of Indigenous Peoples in Far-Southern Mindanao).

“Instead of protecting us, the military and SMI have blood on their hands. They are responsible for killing many of my people,” she added.

At least 10 B’laan people have become victims of extrajudicial killings in connection to the SMI-Xstrata mining operation in Tampakan. All of the killings were done allegedly by the Philippine military, the paramilitary CAFGU and Task Force KITACO. On 18 October 2012, Juvy Capion, 27, and her two sons Jordan, 13, and Janjan, 8, were allegedly killed by members of the Philippine Army’s 19th Infantry Battalion (IB) in their house in the Bong Mal community. Juvy, who was pregnant at the time, was the wife of B’laan anti-mining resistance leader Daguil Capion and was also a vocal critic and leader of the movement against the Tampakan project. The army denied that Juvy and her children were victims of extrajudicial killings and instead called the incident a legitimate encounter between state security forces and tagged the Capions as armed resistance fighters.

In another incident, men in uniform shot and killed Fulong Anting Freay, 60, and his son Victor, 16, on 23 August 2013. The elder Freay is a fulong–a tribal chieftain–and is considered one of the most respected elders in the Bong Mal B’laan community. Many of his clan members are involved in the anti-mining resistance movement of the B’laans. One of Freay’s wives is also a sister of Capion. Freay’s body was riddled with 17 bullets while his son received 18.

Indigenous resistance

These violations of indigenous rights, however, have not gone unchallenged.

At the onset, the B’laans have opposed the proposed mining operation in Tampakan. In 1997, 7000 people joined a caravan against the approval of the WMC’s FTAA for the mine project. The La Bulol-B’laan Tribal Association also challenged in court the validity of WMC’s permit as well as the constitutionality of the Mining Act of 1995.

In December 2010, hundreds of B’laans trooped to the national capital of Manila to demand government action regarding the Tampakan mine project in the first Lakbayan of Mindanao Indigenous Peoples. In October 2011, hundreds of people assembled to form Kalgad, an organization of B’laan people living inside the projected mine site. Kalgad members joined the second Lakbayan in December 2011, highlighting their continued resistance to the SMI-Xstrata mining activities. In March 2012, the residents of Bong Mal barricaded all major roads leading to SMI’s campsite as a sign of protest against the company’s plans to resettle the indigenous residents of the area.

In October 2016, about 300 B’laan people again joined the Lakbayan to the capitol to pressure the government to junk the Mining Act and revoke SMI’s mining permit. On 1 December 2016, hundreds of B’laans were camped out in the Mindanao State University campus in General Santos City in protest of the continuing SMI operations.

Frustrated with government’s selling out of their ancestral lands Daguil Capion and dozens of B’laan warriors armed themselves and declared a red pangayaw (tribal war) against SMI and government forces for violating the rights of the B’laan people. Capion was a former community relations officer of SMI who became disenchanted with the company after witnessing how the company repeatedly abused his fellow B’laans.

“If SMI or its supporters have been telling the outside world that everything is smooth in the mines development site, that’s not true,” he said in an interview in the same hut where his wife and two children would later die.

Capion and his people were responsible for a series of attacks against SMI facilities and personnel between June and July 2012. This includes the killing of an SMI security consultant and a police escort inside the SMI mining tenement on 20 June 2012. This attack came after another offensive his forces made on June 17 that killed an SMI security guard.

Supporting the call

Church officials, human rights activists, indigenous rights advocates, environmentalists and government officials have also joined the B’laans in the fight against SMI and the Tampakan project. Alliances and organizations such as the Alyansa Tigil Mina, Tampakan Forum, Socskargends Agenda, and Panalipdan Tampakan have been formed to combat SMI and national government policies on mining that adversely affect the B’laans. These alliances also provided much needed support to the Lumad as well as exerted additional pressure on government units and provided machinery for the anti-Tampakan mining campaign.

In 2006, the municipal council of Buluan in Maguindanao province declared its opposition to SMI’s operations. In June 2010, the provincial government of South Cotabato passed its Environment Code that banned open-pit mining within its provincial boundaries, effectively banning SMI’s operations until this Environmental Code was circumvented by the national government. In August 2011, the Matanao municipal council also joined the fight against the Tampakan project by declaring its opposition against SMI’s continued operations. On 30 June 2013, more than 200,000 people had signed a petition to stop the SMI from mining in Tampakan.

In addition, SMI and the Tampakan mine project have also come under fire from the communist New People’s Army (NPA), which in 2013 reiterated its stand against foreign large-scale mining and launched a series of tactical offensives against the company. This has put additional pressure on SMI as well contributed to the violence in the area to a certain extent.

We will kick them out

Due to the strong opposition as well as the legal hurdles that Glencore Xstrata faced in relation to Tampakan, the company gave up its control of the mining project to local company Alsons Prime Investment Corporation (APIC) in mid-2015. Despite the controversies surrounding the project, SMI executives vowed to continue its plans of getting the Tampakan mine project operational by 2018.

The company faces an uphill battle however, as the B’laan people continue to resist the project both legally and with arms. In October 2016, 500 B’laans again marched to the capitol alongside thousands of other Indigenous Peoples in the country to protest the continuing exploration in the Tampakan area, and support for the B’laans and against the mine project has continued to pour in. Additionally, the NPA commitment to drive out large-scale foreign mining companies from Philippine soil stands despite on-going peace negotiations between the National Democratic Front of the Philippines (NDFP), an umbrella organization of which the NPA is a member, and the Philippine government.

Furthermore, opponents of the project have found a new ally in the person of the Environment Secretary Gina Lopez, known as a staunch environmentalist and anti-large scale mining advocate.

“I don’t really like Tampakan at all. There will be no Tampakan mine operations under my term,” Lopez said in an interview.

True to her word, by August 2016 SMI’s ECC was suspended along with several other companies in a nationwide crackdown launched by Lopez against erring mining companies who failed to meet environmental, health and social standards.

Kaluhhamin’s Dalinan lauded Lopez’s move but said this was but a step in the right direction.

“My people have suffered enough because of this project. It is time to kick SMI out of our lands for good,” she asserted.

The original article was first published by the Mindanao Interfaith Institute on Lumad Studies with the support of the European Union and Healing the Hurt project of the Rural Missionaries of the Philippines-Northern Mindanao Region.

Mark Ambay III is Research and Information Officer of the International Indigenous Peoples Movement for Self Determination and Liberation (IPMSDL). He is also associated with KATRIBU National Alliance of Indigenous Peoples and Assert Socio-Economic Initiatives Network of the Philippines. Read more of his work on his blog and follow him on Facebook and Twitter.

“Change is coming,” iyan ang pangako ni Pangulong Rodrigo Duterte mula sa kanyang kampanya sa pagkapangulo hanggang sa kanyang panunungkulan. Ngunit marami pa rin sa mga ‘di mamatay-matay na isyu ang patuloy na nagpapahirap sa mga Pilipino at inaabangan ang aksyon na gagawin ng pangulo.

Ang listahan na ito ay hindi naka-ranggo, kundi listahan lamang ng 10 isyu na hinihintay ng mamamayan ang pagbabago.

Kontraktuwalisasyon

Pinakamahalagang ipinangako ng Pangulo sa usaping ito ang mismong pagwawakas ng kontraktuwalisasyon sa loob ng isang taon. Sinabi ng administrasyon na magiging regular na ang kalahati sa kasalukuyang mga kontraktwal na manggagawa sa pagtatapos ng taong ito, tapos mawawala na lahat pagdating ng 2017.

Nagpanukala naman ang Department of Labor and Employment (DOLE) ng ‘win-win’ solution, na tila mapapawi lang ang pagiging kontraktwal sa pangalan. Laman ng sinasabing ‘win-win’ solution na bigyan ng mga benepisyo na mayroon ang mga regular na manggagawa gaya ng leave credits, 13th month pay, SSS, Philhealth, at iba pa. Kasama rin dito na maaaring maililipat ang mga manggagawa batay sa pangangailangan. Hindi na rin daw gagamitin ang agency, pero papayagan ang mga kumpanya na kumuha ng mga manggagawa o mag-outsource ng seasonal kung ganoon ang panangailangan. Ang mga mawawalan ng trabaho ay kailangan hanapan ng trabaho sa loob ng tatlong buwan o kung umayaw na maghintay ang manggagawa ay bibigyan siya ng separation pay at wala nang obligasyon sa kanya ang kumpanya. Magkakaroon daw ng mga mahigpit na patakaran sa mga kumpanya gaya ng hindi pagpayag na magkaroon ng subcontractor ang mga contractor sa construction, pagkakaroon ng sapat na kapital ng mga kumpanya na kayang pasahurin at bigyan ng mga benepisyo ang mga manggagawa nito. Nakabalangkas na ang panukalang ito bilang Department Order (DO) 30, na sinasabi nila DOLE Secretary Silvestre Bello III na papalit sa DO 18-A na nagliligalisa sa kontraktuwalisasyon at lumampas sa mga probisyon ng mga batas sa paggawa sa bansa.

Tinawag itong ‘lose-lose solution’ ng mga grupo ng manggagawa, kabilang ang Kilusang Mayo Uno, Trade Union Congress of the Philippines, Nagkaisa, Partido Manggagawa, at iba pa. Panawagan ng mga manggagawa pigilan ang DO 30 at sa halip ay totohanin ng gobyerno na wakasan ang lahat ng porma ng kontraktuwalisasyon.

Trapik sa Metro Manila

Bata, kabataan, matanda, guro, estudyante, doktor, call center agent, kung ikaw ay taga-Metro Manila, apektado ka sa malalang pagsisikip ng trapik sa Metro Manila. Mayroong mahigit 520,000 na sasakyan ang bumabyahe sa EDSA sa parehong direksyon araw-araw. Oras at milyong pera ang nasasayang araw araw sa paghihintay na makarating sa kani-kanilang magdestinasyon ang mga mamamayang naiipit sa trapik. Bukod rito maraming mga kaguluhan tulad ng mga pag-aaway at aksidente ang dulot ng ng trapik. Lalong malala ang trapik sa pagdating nitong panahon ng Kapaskuhan.

Parang na-déjà vu ang mga mamamayan sa binitiwang pahayag ni Department of Transportation Secretary Arthur Tugade na isa lamang itong ‘state of mind’ ng mga Pilipino.

Nakabinbin halos mula sa pagbubukas muli ng Kongreso ang hinihinging emergency powers para sa pangulo para tugunan ang trapik. Bahagi ng mga panukala na paggagamitan ng emergency power ang mga proyekto sa kalsada, tren at transportasyong panghimpapawid. Sa kalsada, nariyan ang plano sa metro bus raid transit line at mga integrated terminal. Sa tren, planong i-extend ang LRT-1 sa Cavite, ang LRT-2 sa Pier 4 at Masinag, at ang PNR sa Pampanga at Laguna gayundin ang pagtatayo ng 5 pang linya ng tren. Sa pamamahala naman, nais na ireorganisa ng pangulo ang Land Transportation Office (LTO), Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB) at Metropolitan Manila Development Authority (MMDA).

Dumarami pa rin ang mga sasakyan at taong dumadagsa sa Kamaynilaan. Sapat na nga kaya ang mga proyektong ito para tugunan ang masahol na karanasan sa trapik sa araw-araw? Made-decogest ba ang trapik sa Metro Manila kung nananatiling narito lang konsentrado ang “kaunlaran” sa iilang urban area sa bansa?

Mass Transport System

Matatandaang binanggit ng Pangulong Duterte na isa ang mass transport system mga prayoridad na proyekto ng kanyang administrasyon. Tila nakatali sa emergency power sa trapik ang pagtugon sa mass transport system sa bansa. Pero habang wala pa ito, ilan sa mga naunang solusyon ng Department of Transportation ang Communication na point-to-point bus at express connect. Nariyan din ang bus rapid transit project at modernisasyon ng mga jeep. Ngunit wala pa ring nagagawa sa pagpapabuti ng LRT-1, LRT-2 at MRT-3 kung saan tinatangkilik ng mahigit 1.3 milyong pasahero. Dagdag pa sa pangit na serbisyo ng mass transport ay patuloy na lumalalang pagsikip ng trapik sa bansa kaya naman hindi maiwan-iwan ng mga pasahero ng tren sa kabila ng bulok nitong sistema. Lalo sa pagdating nitong panahon ng Kapaskuhan, lumala ang trapik, lumala ang surge ng Uber at Grab habang hindi sapat at regular ang mga byahe pa-probinsya, na nagdulot din ng pasakit sa libu-libong naghintay sa istasyon ng mga bus, na-stranded at hindi nakauwi sa oras para makapagbakasyon o makapag-Pasko kasama ang mga pamilya.

Malaking bagay para sa mga mamamayang Pilipino na araw araw bumabyahe gamit ang pampublikong sasakyan kung magkakaroon ng mas maayos na sistema sa mass transport. Tutunguhin nga ba ng administrasyon ang paglulunsad ng episyenteng mass transport system? Papatakbuhin na ba ng gobyerno ang sistema ng transportasyon sa bansa sa halip na ipagpatuloy ang mga hindi pantay na kontrata sa mga private maintenance contractors nito na malubha ang kalidad ang serbisyo?

Kalidad at makamasang edukasyon

Unang taon ito nang pagpapatupad ng Senior High School (SHS) sa programang K to 12 na ipinatupad mula pa sa nakaraang administrasyong Aquino. Tinatayang 400,000 ang hindi nakapag-aral at aabot sa 200,000-400,000 muli ang hindi makaka-enrol sa Hunyo 2017 kung saan mapupunuan na pareho ang Grade 11 at 12 ng SHS.

Nagpapatuloy pa rin ang mga neoliberal na polisiya sa edukasyon na naglalayong lumikha ng laksa-laksang semi-skilled labor para sa mga lokal at internasyunal na kumpanya at nagreresulta sa pagbabansot sa kinabukasan ng bansa at ng mga kabataan. Bukod sa programang K to 12, nariyan ang academic calendar shift ng mga unibersidad, ang napipintong GE reform sa University of the Philippines at higit sa lahat, ang patuloy na pagsusulong ng libreng edukasyon.

Sa kabila ng napakaraming problemang ito, patuloy pa rin ang hanay ng mga estudyante sa paggigiit ng kanilang karapatan sa abot-kaya at de-kalidad na edukasyon. Sa pagtatapos ng buwan ng Disyembre, isang magandang balita ang bumungad sa mga estudyante nang maaprubahan ang P8 billion na pondo sa mga state universities and colleges na nakalaan para sa libreng matrikula ng mga mag-aaral.  Naging maugong ang usap usapan tungkol sa libreng edukasyon para sa lahat ng mag-aaral sa kolehiyo sa susunod na pang-akademikong taon. Ngunit nilinaw na ito ay para sa mahihirap na mag-aaral. Ang pondong nakalaan ay para rin lamang sa iisang taon ng pag-aaral at hindi pa nakatitiyak sa mga susunod na taon o sa mga susunod na administrasyon. Para sa mga grupo ng kabataan na matagal nang nakikipaglaban para sa mas mataas na subsidyo sa edukasyon, isang indikasyon ito na posible at kaya talagang laanan ng gobyerno ang libreng edukasyon.

Pagpapalaya sa mga bilanggong pulitikal

Naging malaking usapin ang pagpapalaya sa mga bilanggong pulitikal sa loob ng anim na buwan sa pwesto si Duterte, lalo na sa pagtatapos ng taon kung makailang ulit na nangako si Duterte at mga opisyal ng administrasyon na palalayain ang mga bilanggong pulitikal bago sa Human Rights Day, mag-Pasko, bago matapos ang taon, at iba pa. Napagkasundaan ng gobyerno at ng National Democratic Front of the Philippines (NDFP) ang pagpapalaya sa mga bilanggong pulitikal bilang confidence building measures sa pagsisimula ng usapan, lalo pa’t ang pag-aresto at pagkapiit sa mga ito ay paglabag sa mga nalagdaang kasunduan sa peace talks gaya ng Comprehensive Agreement for the Respect of Human Rights and International Humanitarian Law (CARHRIHL) at Joint Agreement on Safety and Immunity Guarantees (JASIG). Isa sa mga pangunahing agenda sa panunungkulan ni Pangulong Duterte ang pagkakamit ng kapayapaan sa bansa.

Unang napalaya ang 19 NDFP peace consultants para makalahok sa unang round ng peace talks noong Agosto sa Oslo, Norway. Matapos noon, nabinbin na ang pagpapalaya sa mga bilanggong pulitikal na nilaman pa ng nilagdaang mga statement at communique matapos ang una at pangalawang round ng peace talks at nang ilang beses na pakikipag-usap ng mga kinatawan ng NDFP kay Duterte at pagsasabi ni Duterte na mapapalaya ang mga bilanggong pulitikal.

Kasalukuyang may 400 na bilanggong pulitikal kung saan 130 ang may sakit, 103 ang nakakulong ng mahigit sampung taon, 37 ang matatanda at 33 ang kababaihan. Nasa 15 ang inaresto sa ilalim ng panunugkulan ng bagong pangulo.

Tunay na reporma sa lupa

Isang positibong pag-usad sa usapin ng tunay na reporma sa lupa sa bansa ang pagkakatalaga kay Rafael “Ka Paeng” Mariano bilang Kalihim ng Kagawaran ng Repormang Argraryo. Pinuri si Ka Paeng, gayundin ang kanyang boss na si Duterte, sa pagbubukas ng opisina sa mga magsasaka. Gayundin, nagpatupad siya ng moratorium sa tambyolo land reform sa Hacienda Luisita at nagpamahagi ng lupa sa Camarines Norte, Cebu, at Cagayan Valley.

Hinaharap naman ni Ka Paeng at ng mga magsasaka ang nagpapatuloy na karahasan at paggigiit mga panginoong maylupa, mga goons at iba pang napapatakbo ng impluwens gaya sa pagsunog sa piket ng mga magsasaka sa Hacienda Luisita at sa pamamaril sa mga magsasaka ng Lapanday.

Patuloy na nararanasan ng mga magsasaka ang kagutuman. Sa isang bayang agrikultural kung saan 75% ng populasyon ng bansa ay magsasaka at kung saan konsentrado sa 1% ang 52% ng lupa, nananatiling isa sa pinakamalaking hamon ang reporma sa lupa.

Biktima ng Bagyong Yolanda

Tatlong taon na ang nakakalipas simula ng hagupitin ang bansa ng pinamalakas na bagyong naitala sa kasaysayan. Mahigit anim na libo ang namatay at nasa milyon ang ari-ariang nawala paglipas ng bagyong Yolanda. Dagdag pa rito ang trauma at hirap na dinaranas ng mga naiwang biktima.

Sa kabila nito, tila mailap ang naging suporta ng administrasyong Aquino sa mga biktima. Maraming naging mga anomalya pagdating sa tulong na ipinaabot ng mga Pilipino mula sa ibang panig ng bansa maging ang mga tulong mula sa mga dayuhan. Mula pa lamang sa paunang relief good hanggang sa mga proyektong pabahay ay hindi lubusang napapakinabangan ng mga biktima.

Pagdating ng administrasyong Durterte, ayon sa Commission on Audit report noong Oktubre, nasa mahigit 30 porsyento pa lamang ang nasisimulan sa programa ng rehabilitasyon, mahigit 30 porsyento rin ang malapit ng simulan at ang natitira ay wala pang usad. Sa pagpasok ng ikaapat na taon matapos ang bagyong Yolanda, inaasahan ang mas mabilis at komprehensibong pagtugon sa rehabilitasyong kinakailangan ng mga biktima.

Freedom of Information Bill

Mula pa 2010 hinihintay ang pagkakaroon ng batas sa kalayaan sa impormasyon. Bahagi kasi ito ng mga ipinangako ni Noynoy Aquino sa pagtakbo sa pagkapangulo. Pero nang unang umupo si Aquino, hindi man lang nabanggit ang Freedom of Information (FOI) bill sa priority bills sa kahit anong State of the Nation Address ng dating pangulo. Hanggang sa huli ay ipinasa na niya lamang sa Kongreso ang responsibilidad. Sinabi pa ng pangulo na matapat naman ang kanyang administrasyon kaya’t hindi nakikita ang pangangailangan ng FOI.

Samantala, nang umupo si Pangulong Duterte ay pinirmahan noong Hulyo ang isang executive order sa FOI. Saklaw nito ang ehekutibong sangay at bukas ang lahat ng dokumentong ninanais ng mga mamamayan na makita maliban lamang sa mga itatakda ng Department of Justice. Inaasahan na mas mapalawig pa ang sakop FOI kung ito ay maisasabatas ng Kongreso upang masusugan ang karapatan ng mamamayan sa kalayaan sa impormasyon ayon sa Konstitusyon.

Pagresolba sa problema sa droga

“My God, I hate drugs.” Wala ring nakalimot sa pagsambit ni Duterte nito. At ang pagsugpo sa droga rin ang isa sa naging prayoridad niya’t lalo pa’t nagbitaw siya ng salita na matatapos ang problema sa droga sa loob ng unang tatlo hanggang anim na buwan ng kanyang panunungkulan.

Pero na-extend na ang deadline ni Duterte sa pagsugpo sa problema sa droga. At sa halip na inaasahang lahatang-panig na pagresolba sa problemang ito, ang tumambad sa mamamayan ay libu-libong bangkay ng mga diumano’y sangkot sa droga o mga nanlaban mula sa pagkaaresto.

Ayon sa ulat ng pulisya, sa 5,882 na pinatay mula sa pagkakaupo ni Pangulong Duterte noong Hunyo 30. Nasa 2,041 ang suspek ng ipinagbabawal na gamot ang pinatay mula sa police operations, samantalang 3,841 ang bilang ng pinatay ng mga hindi pa nakikilalang suspek, mga riding-in-tandem o mga tinuturing na vigilante.

Nakakahindik isiping magpapatuloy ang patayan sa loob ng buong panunungkulan ni Duterte, lalo’t hindi pa rin hinahayag sa mamamayan ang lahatang-panig o pangmatagalang solusyon na pagresolba sa usapin ng droga: ang pagresolba sa malalang kahirapan at kawalang-kaunlaran sa bansa. Kasama naman sa mga pinapunukala sa pangulo na short-term na mga solusyon ang rehabilitasyon, edukasyon at programang pangkabuhayan para sa mga lulon sa droga. Dapat namang panagutin ang mga malaking pusher at protektor ng droga, isang bagay din na hindi pa nagagawa sa ngayon samantalang libu-libong maliliit na pusher o user ang hindi man lang nililitis, pero agad na napapatay.

Pagresolba sa kahirapan

Isa sa mga isinusulong ni Pangulong Duterte mula sa kanyang 10-point economic agenda ay ang mabisang pagsugpo sa kahirapan ng bansa ngunit tila hindi pa rin nararamdaman ng mga mamamayan ang mga bunga ng nasabing plano.

Nanatiling mahigit 70 porsyento ng mga Pilipino ang nasa ilalim ng poverty line ngayong 2016. Batay ito sa pinakabagong pagsisiyasat ng IBON Foundation kung saan nagtanong sila sa mahigit 1,500 na residente kung itinuturing ba nilang kabilang sila sa mahihirap na hanay ng mga Pilipino. Nakikitang rason dito ay ang kasalukuyang unemployment rate o bilang ng mga Pilipinong walang trabaho o kulang ang kinikita at mataas na bilang ng kontraktwalisasyon sa bansa.

Patuloy naman ang 4Ps o Pantawid Pamilya Pilipino Program sa ilalim ni Pangulong Duterte. Ayon sa bagong pamunuan ng Department of Social Work and Development, pang-ampat lamang ang 4Ps at hindi solusyon sa kahirapan. Sa direksyon ng bagong kalihim ng DSWD na si Judy Taguiwalo, dinagdagan ng 18 kilong bigas ang 4Ps at patuloy na ina-audit ang listahan ng mga nakakatanggap ng 4ps at ang paraan sa pagtiyak ng pag-aabot ng perang tulong sa mga benepisyaryo.

Inaasahang pagdating ng 2017 ay maging mas maagap ang pamahalaan sa patuloy na pagsugpo ng kahirapan sa bansa lalong lalo na sa pagpapatupad ng mga polisiyang tunay na naglilingkod at pinakikinabangan ng mga mamamayan. Bahagi ng mga hinahapag sa peace talks ng gobyerno sa NDFP ang mga repormang panlipunan at pang-ekonomya, kasama na ang pagresolba ng kahirapan at kawalan ng nakabubuhay na trabaho sa pamamagitan ng reporma sa lupa at pambansang industriyalisasyon.

Patuloy na umaasa ang mamamayang Pilipino na magkakaroon ng tunay na pagbabago sa bansa. Pero tiyak na hindi naman tayo aasa na lang at maghihintay, patuloy na itutulak ng mamamayan si Pangulong Duterte na gawin ang mga makabuluhang pagbabago para sa bayan.

Labas sa mga trending topics na ipinalaganap ng kulturang popular (pop culture) at mainstream media sa taong 2016, hindi nagpahuli ang kilusang masa sa pagpapalaganap ng mga hashtags sa iba’t ibang social media platforms gaya ng Facebook, Twitter, Instagram at iba pa upang patampukin ang samu’t saring mga isyu, pakikibaka at laban ng mamamayan noong nakaraang taon.

Naging maingay at pinag-usapan hindi lang sa loob ng bansa kundi maging sa Worldwide trends ang ilang mga hashtag topics na binitbit ng iba’t ibang mga progresibong organisasyong masa.

Namaksimisa sa pagpapalaganap ng mga mahahalagang usaping pambayan at usapin ng mga marginalized sectors sa lipunan ang mga hashtags at social media nitong nakaraang taon. Susi sa epektibidad at lawak ng naabot nito sa hanay ng mga netizens ang mahusay na pagdama at pagbihag sa sentimyento ng panggitnang uri na may hawak sa opinyong publiko, dati sa trdisyunal na media at ngayon, maging sa social media.  Naging mabisang daluyan din ng mga panawagan at pagsusuri sa mga maraming usapin ang social media sa pamamagitan ng mga trending hashtags noong 2016.

Ang pagiging trending din ng mga hashtags na ito ang dahilan kung bakit nailalathala at naibrodkas ang mga kampanya at pakikibakang masang ito sa mainstream media. Bukod sa pagpasok nito sa mga balita sa mga dominanteng pahayagan, radyo, telebisyon at internet ay niyakap ito ng masa at nakapanghikayat sa kanilang kumilos sa abot ng kanilang kakayanin.

Narito ang sampung hashtags na tumatak sa kilusang masa sa taong 2016:

#MRTBulok

Nagmistulang mabisang ulatan ng bayan ang social media sa kanilang mga reklamo hinggil sa bulok na mga pasilidad at sistema ng mass transport, partikular ang MRT at LRT. Nitong 2016, nagpatuloy ang paggamit ng mga naperwisyong mga mananakay ng MRT at LRT ang hashtag na #MRTBulok upang iparating sa kinauukulan, maging sa mga kapwa nila netizens ang mga usapin ng mahahabang pila, nasiraang bagon ng tren, hindi sumasarang mga pintuan ng tren, tumutulong tubig at maraming iba pa.

Reklamo ng marami, walang nagbago sa pamamalakad sa MRT at sa mga bulok at kulang-kulang nitong pasilidad gayong taong 2015 pa nang magtaas ng singil ng pasahe ang Department of Transportation and Communication (DOTC) at LRT Authority. Samu’t saring protesta na rin ang nailunsad ng iba’t ibang mga grupo kaugnay nito.

Mas tumampok ang hashtag na #MRTBulok nang mapabalitang hinuli ng mga gwardya ng MRT sa Quezon Avenue ang aktibista at commuter rights advocate na si Angelo Suarez noong Agosto 23, 2016 dahil diumano sa pagsusulat nito ng “MRT BULOK” sa isang tren ng MRT. Kahit walang direktang ebidensya, kinasuhan at ikinulong pa rin si Suarez at pinalaya na lamang kinabukasan.

#EndContractualization

Hindi rin nagpahuli ang manggagawang Pilipino sa pagtutulak ng kanilang adbokasiya laban sa kontraktwalisasyon o “endo” sa larangan ng social media. Gamit ang hashtag na #EndContractualization, ipinahayag nila ang kanilang mga sentimyento at pagsingil sa nabibinbing pangako ni Pangulong Duterte na wawakasan nito ang “endo” sa unang anim na buwan ng kanyang panunungkulan.

Gamit din ang hashtag na ito, mas tumampok ang pagsasamantala sa mga manggagawang kontraktwal at mas naipakita sa madla kung sinu-sinong mga kompanya ang mayroong malalaking bilang ng mga kontraktwal na manggagawa na pinangungunahan ni Henry Sy na may humigit kumulang 40,000 kontraktwal na empleyado at sinusundan ng PLDT ni Manny Pangilinan na may 29,000 kontraktwal at Jollibee Foods Corporation ni Tony Tan Caktiong na may 28,000 na manggagawang kontraktwal.

Tampok din sa taong 2016 ang pagkakapanalo ng mga kontraktwal na manggagawa ng higanteng kompanya sa mass media na GMA kung saan idineklara ng National Labor Relations Center o NLRC na regular na mga empleyado ng GMA na kasapi ng Talents Association of GMA-7 o TAG.

#TheChangeWeNeed

Ang #TheChangeWeNeed ang hashtag na ipinantapat sa islogang “Change is Coming” na bitbit ng administrasyong Duterte sa kanyang pag-upo sa kapangyarihan. Nagsilbing daluyan ang hashtag na ito upang maiparating ng simpleng mamamayan ang kanilang mga nais na pagbabagong maramdaman sa loob ng anim na taong panunungkulan ng bagong gobyerno na nangako ng pagbabago.

Isinabay ang pagpapalaganp ng nasabing hashtag habang inihahanda ng Bagong Alyansang Makabayan (Bayan) ang isang National People’s Summit sa Maynila noong Hunyo 29, 2016 bago ang inagurasyon ni Pangulong Duterte. Sa nasabing pagtitipon, malaki ang naitulong ng mga nakalap na mga kahilingan ng mamamayan gamit ang #TheChangeWeNeed upang isama sa inihandang “People’s Agenda for Change” na iniabot mismo kay Duterte.

Umabot pa hanggang sa unang State of the Nation Address (SONA) ni Duterte noong Hulyo 25, 2016 at sa ika-100 araw nito sa pwesto noong Oktubre 7, 2016 ang paggamit ng #TheChangeWeNeed upang makuha pang higit ang pulso ng mamamayan hinggil sa mga usapin sa ekonomiya, patakarang panlipunan, kapayapaan, karapatang pantao, pambansang soberanya at patakarang panlabas ng administrasyong Duterte.

#FreeAllPoliticalPrisoners

Upang gunitain ang Pandaigdigang Araw ng Karapatang Pantao para sa taong 2016 at ipanawagan ng grupong Karapatan ang pagpapalaya sa mahigit 400 na mga bilanggong pulitikal sa buong bansa, inilunsad at itinirik ang #FreeAllPoliticalPrisoners Solidarity Fasting Center sa paanan mismo ng Mendiola simula Disyembre 3-10. Layon nitong itulak ang administrasyong Duterte na tuparin ang ipinangako nitong pagpapalaya ng lahat ng mga bilanggong pulitikal.

Umani rin ng malakas na suporta ang kampanyang ito maging sa social media nang gamitin ng mga netizens ang hashtag na #FreeAllPoliticalPrisoners. Unang ginamit ang hashtag na ito noong nakaraang taon simula pa lamang nang maupo si Pangulong Duterte nang sinabi nitong sisimulan na ang usapang pangkapayapaan sa pagitan ng gobyerno ng Pilipinas at ng National Democratic Front of the Philippines (NDFP). Matapos nito ay isa-isa nang pinalaya ang mga NDFP peace consultants kabilang ang mag-asawang Wilma Austria at Benito Tiamzon.

Hanggang sa kasalukuyan, patuloy ang panawagan para sa pagpapalaya ng mahigit sa 300 pang mga bilanggong pulitikal. At lalong paulit-ulit na lumulutang ang hashtag sa kada kapapangako ni Duterte at kanyang mga opisyal ng pagpapalaya sa mga bilanggong pulitikal.

Sunod-sunod din ang mga pangyayari na nag-udyok sa paulit-ulit na paglaganap ng hashtag na ito. Nobyembre 25 nang kinamatayan na ng bilanggong pulitikal na si Bernabe Ocasla, 66 sa Jose Reyes Memorial Hospital ang paghihintay sa kanyang kalayaan. Bagamat tila nagmamatigas pa si Duterte, sinabi naman nitong handa na niyang palayain di umano ang mga nakapiit pang mga matatanda na at mga maysakit. Bago ang taunang paggunita sa Pandaigdigang Araw ng Karapatang Pantao sa Disyembre 10, naglunsad ng isang linggong hunger strike at fasting ang mga bilanggong pulitikal, kanilang mga pamilya at tagasuporta at mga miyembro ng mga progresibong organisasyon. Sa anibersaryo naman ng Communist Party of the Philippines, nagdaos ng mga peace rallies sa iba’t ibang bahagi ng bansa at nanawagan ng pagpapalaya ng mga bilanggong pulitikal bilang pagsunod sa mga kasunduan sa peace talks.

#BigasHindiBala

Bigas ang hiningi ng gutom na mga magsasaka ng Kidapawan, ngunit bala ang ginanti sa kanila ng pamahalaan. Naglabasan ang maraming hashtag tugon sa usaping ito hanggang napag-isa ito sa #BigasHindiBala, matapos ang madugong dispersal sa kahabaan ng Cotabato-Davao Highway tanghali ng Abril 1, 2016. May 15,000 sako ng bigas ang matagal nang nakabinbing ibigay sa mga magsasakang ilang buwan nang biktima ng El Nino at nakararanas ng gutom. Kung kaya’t sila ay nagbarikada at nagprotesta upang igiit ang agarang pag-release ng relief goods na bigas.

Ilang oras lang matapos ang pandarahas ay naging Worldwide trending topic ang #BigasHindiBala sa Twitter. Umani ng simpatiya at tulong ang mga magsasaka mula sa mga netizens at ilang mga sikat na personalidad gaya nila Robin Padilla, Angel Locsin, Manny Pacquiao, Daniel Padilla, Bianca Gonzales, Aiza Seguerra at marami pang iba.

Bukod sa mga nakalap na suporta, nagsilbing inspirasyon ang social media campaign na #BigasHindiBala at nagmitsa ng iba pang mga katulad na barikada at porma ng pagkilos ang naitala sa iba’t ibang panig ng bansa upang magsama-sama ang mga biktima ng kagutuman at tagtuyot na maningil ng tulong mula sa pamahalaan.

#LakbayanPambansangMinorya

Oktubre 19, 2016 nang maganap marahas na dispersal sa pagkilos sa harapan ng US Embassy sa Maynila nang sagasaan ni PO3 Franklin Kho sa utos ni MPD Col. Marcelino Pedroso ang mga nagpoprotestang mga pambansang minorya na kasapi ng bagong tatag na alyansang Sandugo. Nasa ika-anim na araw noon ng #LakbayanPambansangMinorya nang maganap ang nasabing karahasan na lumikha ng ingay hindi lamang sa Pilipinas kundi maging sa labas ng bansa.

Bitbit ng mga pambansang minorya ang pagsuporta sa panawagan ni Pangulong Duterte para sa isang nagsasariling patakarang panlabas o independent foreign policy nang magtungo sila sa harapan ng embahada ng US. Mahigit isangdaan ang nasugatan at dinala sa mga pamagutan dahil sa insidente, kabilang ang 61 anyos na Lumad na si Baling Katubigan.

Sinundan pa ng araw-araw na protesta ng #LakbayanPambansangMinorya ang mahigit sa tatlong linggong pananatili ng mga lakbayani mula sa iba’t ibang panig ng bansa kabilang ang mga protesta sa opisina ng Department of Justice, National Commission on Indigenous People, Camp Crame, Camp Aguinaldo, Philippine Stocks Exchange at marami pang iba.

#StopTheKillings

Laman araw-araw ng mga balita ang kaliwa’t kanang patayan sa mga maralitang mga komunidad dahil sa “gera kontra droga” na pinasimulan ng gobyernong Duterte. Sa kasalukuyan, umaabot na sa halos 6,000 ang mga namamatay sa buong bansa.

Dahil dito, pinasimulan ang kampanya at hashtag na #StopTheKillings upang maging ugnayan ng pagtutol laban sa sunod-sunod na pagpatay. Ginagamit rin ang hashtag na ito upang manawagan ng pagrespeto sa buhay at pagtugon sa kahirapan na siyang ultimong ugat sa suliranin ng bansa sa iligal na droga.

Sa pagtatayo rin ng Stop The Killings Network at Rise Up For Life, nakapaglunsad na ng iba’t ibang mga aktibidad sa mga paaralan, komunidad at simbahan gaya ng #LightForLife candle-lighting, photo exhibits, inter-faith prayer gathering, noise barrage at rally sa opisina ng Department of Interior and Local Government sa Quezon City.

#MarcosNoHero

Naging maingay ang huling bahagi ng 2016 dahil sa pagbabasura ng Korte Suprema sa mga petisyon laban sa paglilibing kay dating Pangulong Ferdinand Marcos sa Libingan ng mga Bayani (LNMB).

Resulta nito, nag-anak ng malalaking pagkilos ang mamamayan sa pangnguna ng mga kabataan at estudyante sa iba’t ibang mga pamantasan gaya sa University of the Philippines, Ateneo de Manila University, De La Salle University, Adamson University, Far Eastern University at marami pang iba.

Nag-trending naman ang #MarcosNoHero at #BlackFriday noong Nobyembre 18, 2016 nang mismong araw ng paglilibing kay Marcos sa LNMB. Nasundan pa ito nang magsama-sama ang iba’t ibang mga organisasyon sa pangunguna ng Bayan at Campaign Against the Return of the Marcoses to Malacanang (CARMMA) sa isang mas malaking pagkilos sa Luneta noong Nobyembre 25.

#CHexit

Nagsimula ang #CHexit sa isang protestang pinangunahan ng Bayan Metro Manila sa harapan ng konsulado ng Tsina sa Lungsod ng Makati noong Hulyo 11, 2016. Isinunod ang nasabing hashtag sa #Brexit o ang pagkalas ng Great Britain sa European Union na nangyari at sumikat sa buong mundo bago lang muling uminit ang usapin sa panghihimasok ng Tsina sa teritoryo ng Pilipinas.

Ang nasabing protesta noong Hulyo ay itinaon bago maglabas ng desisyon ang Permanent Court of Arbitration sa The Hague, Netherlands sa kaso ng pag-angkin ng Tsina sa South China Sea kabilang ang mga katubigan na sakop ng Pilipinas. Kinabukasan, inilabas ang desiyon na pumapabor sa Pilipinas na ipinagbunyi ng buong bansa. Naging daluyan na rin ng pagkakaisa para itulak ang matagal nang hinihintay na desisyong ito ang paggamit ng #CHexit sa social media.

Sa mahigit dalawang araw ay naging top trending topic ang #CHexit sa Pilipinas at sa Worldwide trend na lumikha ng ingay sa iba’t ibang malalaking mainstream media outfits sa loob at labas ng bansa.

#JustPeace

Pinakatampok na hashtag ngayong taon ang #JustPeace at ilang mga katulad na mga hashtags patungkol sa kampanya hinggil sa makatarungan at pangmatagalang kapayapaan at usapang pangkapayapaan sa pagitan ng GRP at NDFP pagkapasok na pagkapasok pa lamang ng administrasyong Duterte. Kabilang sa mga kampanyang ito ay ang #JuanForPeace, #ActforPeace, #JustPeacePH at iba pa.

Sa kasalukuyan, natapos na ang dalawang rounds ng peace talks at may napipintong ikatlong pag-uusap ngayong Enero 2017. Bukod sa mga ilang napalayang mga peace consultants at pagkilala ng gobyernong Duterte sa mga napirmahan nang mga kasunduan sa nakaraan, layon ng nagaganap na usapang pangkapayapaan na resolbahin ang kahirapan na siyang ugat ng armadong tunggalian sa kanayunan.

Bunsod ng masigasig na kampanyang #JustPeace ay may mga City Resolutions sa Metro Manila na sumusuporta sa usapang pangkapayapaan na naipasa na sa iba’t ibang panig ng bansa. Nakapaglunsad na din ng iba’t ibang mga pagtitipon gaya ng mga peace forums, peace camps at iba pa upang ibayo pang palakasin ang panawagan para sa pangmatagalang kapayapaan na nakabatay sa katarungan.